Mai Xuân Thưởng, một biểu tượng sáng ngời của lòng yêu nước và tinh thần kháng Pháp, đã được vinh danh và nghiên cứu sâu rộng tại hội thảo khoa học gần đây ở Quy Nhơn. Hội thảo quy tụ các chuyên gia hàng đầu, làm sáng tỏ vai trò lãnh đạo của ông trong phong trào Cần Vương và những đóng góp to lớn cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Mai Xuân Thưởng sinh năm 1860 và hy sinh năm 1887, quê ở thôn Phú Lạc, Bình Định. Ông là một trong những thủ lĩnh Cần Vương tiên phong, hưởng ứng chiếu Cần Vương năm 1885 của vua Hàm Nghi. Sự nghiệp của ông không chỉ giới hạn ở Bình Định mà còn lan rộng ra các tỉnh lân cận, gây chấn động cho chính quyền thực dân.
Năm 1885, sau khi đỗ cử nhân, Mai Xuân Thưởng đã dốc lòng vì nghĩa lớn, tập hợp lực lượng, chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa. Ông gia nhập quân của Đào Doãn Địch, và sau khi ông qua đời, Mai Xuân Thưởng trở thành thủ lĩnh, được nghĩa quân tôn xưng là Bình Tây Nguyên soái.
Phong trào do Mai Xuân Thưởng lãnh đạo đã lan rộng ra các tỉnh Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, gây khó khăn cho bộ máy cai trị của Pháp. Tuy nhiên, trước sức mạnh áp đảo của quân Pháp, phong trào dần suy yếu. Năm 1887, Mai Xuân Thưởng bị bắt và xử tử.
Thi hài của Mai Xuân Thưởng được an táng tại quê nhà, sau đó được cải táng tại đồi Hòa Sơn, nơi ông từng chọn làm căn cứ kháng chiến. Lăng Mai Xuân Thưởng được xây dựng để tưởng nhớ công lao to lớn của ông.
Lăng Mai Xuân Thưởng, biểu tượng cho lòng yêu nước và tinh thần bất khuất của người anh hùng dân tộc.
Trong quá khứ, từng có những tranh cãi về việc Mai Xuân Thưởng ra hàng hay bị bắt. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây, dựa trên các tài liệu lịch sử xác thực, đã khẳng định rằng ông bị bắt trong một cuộc vây ráp của quân Pháp.
Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Quang đã chỉ ra Bản báo cáo của Tirant, trong đó mô tả chi tiết việc Mai Xuân Thưởng bị vây bắt. GS.TS Phạm Hồng Tung cũng dẫn chứng công trình của Trần Trọng Kim, một trí thức thân Pháp, cũng ghi nhận việc Mai Xuân Thưởng bị bắt.
Nguyễn Thanh Quang nhấn mạnh: “Với nguồn tư liệu của Phủ Toàn quyền Đông Dương và những hồ sơ của Tổng Trú sứ Bắc kỳ và Trung kỳ, hồ sơ lưu trữ ở bộ Thuộc địa Pháp về Cuộc kháng chiến chống Pháp ở Bình Định – Phú Yên (1885 – 1887), là chứng cứ cơ sở khoa học xác tín anh hùng Mai Xuân Thưởng bị giặc Pháp bắt chứ không phải nộp mình như một số tác giả đã nhận định.”
Hội thảo cũng khẳng định vai trò thủ lĩnh tối cao của Mai Xuân Thưởng trong phong trào Cần Vương ở Nam Trung Kỳ. Báo cáo của Trần Bá Lộc cũng xác nhận điều này.
Võ Nguyên Phong cho rằng cần thảo luận thêm về những thông tin cho rằng Mai Xuân Thưởng khởi nghĩa chỉ vì muốn phục hồi phong trào Tây Sơn. Ông nhấn mạnh rằng Mai Xuân Thưởng là linh hồn của phong trào Cần Vương, và cần tiếp tục nghiên cứu về các anh hùng Cần Vương khác ở Bình Định.
Ông Mai Thanh Thắng, Chủ tịch Hội đồng họ Mai tỉnh Bình Định, mong muốn những tồn nghi về Mai Xuân Thưởng sẽ được làm sáng tỏ và điều chỉnh trong các tư liệu lịch sử. Ông cũng mong muốn Di tích Lăng Mai Xuân Thưởng sẽ được tôn tạo để phát huy giá trị giáo dục truyền thống yêu nước.
GS.TSKH Vũ Minh Giang kết luận rằng các nguồn sử liệu đã xác định Mai Xuân Thưởng bị giặc Pháp bắt và xử trảm. Ông cũng kêu gọi nghiên cứu sâu hơn về Mai Xuân Thưởng để có những nhận thức mới về ông.
Cuộc đời và sự nghiệp của Mai Xuân Thưởng là minh chứng cho lòng yêu nước và tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam. Ông là một tấm gương sáng cho các thế hệ noi theo.
