Bài thơ Lượm của Tố Hữu đã khắc họa sâu sắc hình ảnh chú bé liên lạc dũng cảm trong kháng chiến chống Pháp. Nhưng ít ai biết rằng, ngoài đời thực cũng có một “chú bé Lượm” – liệt sĩ Nguyễn Thanh, hy sinh khi mới 14 tuổi. Câu chuyện về cuộc đời và sự hy sinh của anh đã được gia đình chia sẻ, hé lộ nhiều điều cảm động về nguyên mẫu của bài thơ nổi tiếng.
Hành trình truy tìm dấu vết
Thông qua anh Phùng Quang Trung, một người trẻ tâm huyết với việc phục dựng chân dung liệt sĩ, chúng tôi đã kết nối được với chị Nguyễn Thị Thanh Huyền, cháu ruột của liệt sĩ Nguyễn Thanh (Nguyễn Văn Lượm). Chị Huyền đã cung cấp những thông tin quý giá về người bác của mình, mở ra hành trình khám phá về “chú bé Lượm” ngoài đời thực.
Sau quá trình xác minh, chúng tôi vỡ òa khi biết rằng “chú bé Lượm” có thật. Chính quyền địa phương phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận vẫn luôn thực hiện đầy đủ chính sách đối với gia đình liệt sĩ Nguyễn Văn Lượm, bắt đầu từ năm 1977 khi ông Tuất (cha của liệt sĩ) hoàn tất các thủ tục báo cáo.
Gia đình chị Huyền còn lưu giữ “Tờ nhận tự khai” ngày 12/4/1977 của ông Nguyễn Tuất, trong đó ghi rõ thông tin về con trai: Nguyễn Thanh, sinh ngày 21/12/1932, tên thường gọi ở nhà là Nguyễn Văn Lượm. Ông Tuất, một hộ tống viên bưu điện, đã từng làm việc ở nhiều tỉnh thành, và Lượm sinh ra ở Quy Nhơn.
Trong tờ tự khai, ông Tuất khẳng định: “Năm 1945 đến 1946, con tôi (tức Nguyễn Văn Lượm) hoạt động tại Nha Trang và thoát ly từ ngày ấy…”. Mãi đến năm 1958, gia đình mới nhận được bằng Tổ quốc ghi công cho liệt sĩ Nguyễn Văn Lượm.
Chứng tích lịch sử và tình cảm gia đình
Gia đình chị Huyền vẫn còn giữ “giấy căn cước” song ngữ Pháp – Việt năm 1943 của Nguyễn Thanh, có dán ảnh cậu bé 11 tuổi. Giấy tờ này không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn là minh chứng cho tuổi thơ của một người anh hùng.
Bằng Tổ quốc ghi công ghi rõ: Liệt sĩ Nguyễn Văn Lượm – Đội viên du kích. Nguyên quán: Xã Quảng Ninh, Quảng Điền, Thừa Thiên, đã hy sinh cho Tổ quốc trong khi chiến đấu với địch tại Thừa Thiên ngày 15/4/1947.
Để xác minh thông tin, chúng tôi đã tìm đến ông Nguyễn Xuân, người nắm giữ gia phả họ Nguyễn ở Huế. Ông Xuân khẳng định: “Liệt sĩ Lượm ngang hàng với tôi, bố tôi và bố liệt sĩ Lượm là anh em con chú con bác ruột… Sự việc sau đó em Lượm hy sinh như thế nào thì bác Tố Hữu là người nắm rõ và đã viết trong bài thơ ‘Lượm'”.
Lời kể từ người thân
Bà Nguyễn Thị Hiền, em gái của liệt sĩ Lượm, chia sẻ: “Nhìn ảnh thì anh Lượm rất giống ba, trán cao, gương mặt thông minh… Hình thờ anh Lượm và những câu chuyện khiến mọi người trong gia đình đều thấy gần gũi”.
Bà Hiền xúc động kể lại khoảnh khắc gia đình nhận tin anh hy sinh: “Năm 1975… Chú Quảng mang bằng Tổ quốc ghi công của liệt sĩ Lượm… Ông (ba bà) lặng đi không nói được lời nào. Ông là người Huế, tính tình điềm đạm, ít nói, ít khi thổ lộ tình cảm. Ông đau xót lắm, nhưng ông nuốt nỗi đau vào trong”.
Mối liên hệ với nhà thơ Tố Hữu
Liệt sĩ Nguyễn Thanh có mối quan hệ họ hàng với nhà thơ Tố Hữu. Ông Nguyễn Xuân xác nhận: “Theo gia phả thì nhà thơ Tố Hữu – tức Nguyễn Kim Thành là bác họ của liệt sĩ Lượm… Chú Tuất, bố em Lượm và nhà thơ Tố Hữu là anh em con chú con bác”.
Nhà thơ Tố Hữu đã chia sẻ: “Một đồng chí ở Thừa Thiên ra kể cho tôi nghe những tấm gương chiến đấu dũng cảm ở quê nhà và cho tôi biết tin về cháu Lượm… Thế là Lượm đã ngã xuống như Kim Đồng… Tôi viết bài thơ Lượm, cảm thấy như còn đâu đây dáng điệu thật dễ thương và khuôn mặt còn trẻ con nhưng rất cứng cỏi của nó…”
Hình ảnh chú bé Lượm trong bài thơ Tố Hữu đã trở thành biểu tượng về lòng yêu nước và tinh thần dũng cảm của tuổi trẻ Việt Nam. Câu chuyện về liệt sĩ Nguyễn Văn Lượm giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về nguồn cảm hứng và ý nghĩa nhân văn của tác phẩm, đồng thời tri ân những người anh hùng đã hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Sự hy sinh của “chú bé Lượm” đã hóa thành bất tử, sống mãi trong lòng mỗi người dân Việt Nam.
