Hai đêm diễn của BlackPink tại Hà Nội đã khép lại, nhưng dư âm vẫn còn vang vọng. Bên cạnh những màn trình diễn mãn nhãn, bản vietsub điệp khúc Flower của Jisoo với tên gọi Lửa hận thù đã tạo nên một cơn sốt thực sự. Khán giả Việt đồng thanh hát vang, trong khi fan quốc tế tò mò về hiện tượng âm nhạc độc đáo này. Lửa hận thù không chỉ là một bản dịch, nó là một dấu ấn riêng, một sản phẩm sáng tạo chỉ có tại concert Born Pink ở Hà Nội.
Những ca khúc “nhạc người, lời ta” như vậy không hề xa lạ. Tuổi thơ của nhiều người gắn liền với những bản “chế” lời Việt ngộ nghĩnh của các bài hát nước ngoài. Tương tự là nhạc chế trên Táo Quân, hay những sản phẩm hài hước trên YouTube. Nhưng ít ai biết rằng, thể loại âm nhạc này lại đánh dấu sự khởi đầu của âm nhạc Việt Nam hiện đại, mở đường cho sự giao thoa văn hóa đầy thú vị.
Từ Quốc Ca Pháp Đến Chí Làm Trai Đất Việt
Thật bất ngờ khi một trong những bài nhạc được “chế” sớm nhất ở Việt Nam lại là quốc ca Pháp – La Marseillaise. Vào cuối thế kỷ 19, khi Pháp dần thiết lập chế độ cai trị, La Marseillaise vang lên khắp Đông Dương. Dù quen thuộc với giai điệu, nhưng ít ai thực sự hiểu ý nghĩa của bài hát.
Sự quan tâm đến nhạc Tây chỉ thực sự trỗi dậy khi nó được phổ lời Việt trên sân khấu cải lương. Các buổi diễn kết hợp ban nhạc tài tử chơi nhạc cụ truyền thống với ban nhạc quân nhạc chơi nhạc Tây, tạo nên sự hòa quyện độc đáo.
01aug2023image20230801183031742png
Theo nhà nghiên cứu Jason Gibbs, sự “tươi mới và tự nhiên sinh động” của những giai điệu như La Marseillaise đã thu hút người Việt. Tuy nhiên, để phù hợp với vở diễn, lời Việt phải được điều chỉnh. Ví dụ, trong vở Châu Trần tiết nghĩa năm 1925, quốc ca Pháp được viết lại với những lời đầy khí phách:
“Đã đành nặng ân, ngọn rau tấc đất/ Nỗi riêng ơn nước nợ nhà, phải toan đền xong/ Sanh làm trai đứng trong võ trụ nì/ Phải lo sao non sông cho rõ phận/ Mới khỏi hổ con cùng cháu giống Lạc Hồng/ Giắt dìu nhau trong lối sĩ, nông, công, thương/…”
Nhạc người, lời ta, điệu người, ý ta – đó là cách mà âm nhạc phương Tây xâm nhập vào Việt Nam, mang đến những cảm xúc âm nhạc mới trên nền tảng tư tưởng truyền thống.
Càng về sau, các bài hát Pháp càng phổ biến, và việc đặt lời Việt càng trở nên quan trọng. Một gánh cải lương muốn thành công phải biết chơi và hát nhạc Tây phổ lại lời. Đến những năm 30, các nữ diễn viên như Kim Thoa và Ái Liên còn thu âm và phát sóng những bài hát này. Ở miền Bắc, nhiều người cũng bắt đầu chế lời Việt cho nhạc Tây để thể hiện năng khiếu văn chương.
Nhạc Chế: Từ Biểu Diễn Đến Cuộc Sống Thường Nhật
Nếu trong thời Pháp thuộc, việc chế lời Việt cho nhạc nước ngoài phục vụ mục đích biểu diễn và làm quen với giai điệu mới, thì sau này, người ta chế lời để mang lại ý nghĩa mới, biểu đạt dân dã hơn trên nền nhạc bắt tai.
Sau đó, xuất hiện cả những ca khúc chế từ nhạc phim Trung Quốc, Hồng Kông, và Đài Loan, báo hiệu sự phát triển của thị trường văn hóa Việt Nam.
Rất nhiều bài hát quen thuộc với thế hệ 8x, 9x là nhạc Hoa lời Việt. Gần như tất cả các ngôi sao Vpop thời đầu đều từng hát thể loại này. Thậm chí, một số ca sĩ như Khánh Phương và Jimmi Nguyễn nổi tiếng nhờ làm lại lời cho nhạc Hoa.
Các sân khấu hải ngoại cũng đóng góp lớn trong việc đặt lời mới cho các bài hát nước ngoài. Một số bản chuyển ngữ đã trở thành biểu tượng, như Không cần nói (Je Suis Malade) hay Những ngày nắng đẹp (Seasons in the Sun).
Ngày nay, nhạc chế vẫn âm thầm tồn tại trong đời sống. Đêm giao thừa, chương trình Táo Quân thường xuyên sử dụng nhạc chế để “hề hóa” các vấn đề xã hội. Ở cấp độ thấp hơn, parody trên YouTube trở thành nguồn sống của nhiều nhà sáng tạo nội dung. Và ở cấp độ bình dân nhất, nhạc chế đơn giản là để mua vui, không cần lý do gì cả.
Vì Sao Lửa Hận Thù Vẫn Cháy?
Tại sao chúng ta lại thích nhạc chế? Với những người lớn lên cùng nhạc Hoa lời Việt, đó là sức mạnh của giai điệu. Với những người ấn tượng với Táo Quân, đó là công cụ biểu đạt sáng tạo. Còn với những người yêu thích nhạc chế trên mạng xã hội, đó đơn giản là niềm vui, sự giễu nhại.
Chế nhạc không hề dễ dàng. Nó đòi hỏi sự nhạy cảm về giai điệu và ngôn ngữ. Sự khác biệt giữa các ngôn ngữ cũng là một thách thức. Người viết lời phải khéo léo để lời ca vừa hay, vừa không trở thành trò chơi chữ đơn thuần.
Chính vì thế, chúng ta nên trân trọng Lửa hận thù. Nó không chỉ chính xác về ngữ nghĩa so với bản gốc, mà còn có ca từ mượt mà và gợi cảm. Đặc biệt, hai câu “ngày đẹp trời áng mây kia trôi đi xa/ Nhưng hương hoa lưu luyến vẫn còn vương bên ta” đã trở thành “đại sứ văn hóa,” khơi gợi sự tò mò của cộng đồng fan BlackPink trên toàn thế giới.
