Tình yêu và nỗi nhớ, hai mảnh ghép không thể tách rời trong trái tim người phụ nữ đang yêu. Nỗi nhớ da diết, cồn cào, ám ảnh đến từng khoảnh khắc, len lỏi vào cả những giấc mơ. Ta bắt gặp những cung bậc cảm xúc ấy trong thơ Xuân Quỳnh, đặc biệt là trong những vần thơ đầy ám ảnh:
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức.
Sự giản dị đến từ tận đáy lòng, nhưng lại là đỉnh cao của nghệ thuật biểu đạt cảm xúc. Xuân Quỳnh, một người phụ nữ đắm mình trong suy tư, chiêm nghiệm về những con sóng biển. Biển cả bao la chứa đựng cả những con sóng dữ dội trên mặt nước và những đợt sóng ngầm sâu thẳm. Chính sự hòa quyện của hai loại sóng ấy đã tạo nên một biển khơi không bao giờ tĩnh lặng. Biển cả mang trong mình một tâm trạng phức tạp, bị giằng xé bởi những khát khao và mong nhớ triền miên.
Ở những dòng thơ trước, tác giả trăn trở về nguồn gốc bí ẩn của sóng, nhưng đến đây, Xuân Quỳnh đã tìm thấy lời giải đáp: Sóng bắt nguồn từ nỗi nhớ.
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Sóng mang trong mình nỗi nhớ, và chính nỗi nhớ ấy đã tạo nên sự tồn tại của sóng. Sóng không ngủ, bởi nếu sóng ngủ, nó sẽ không còn là sóng nữa. Sóng chính là nhịp đập của biển cả, là trái tim, là sự sống của biển. Với Xuân Quỳnh, sóng nhớ bờ da diết đến mức không thể ngủ được. Từ đó, thi sĩ liên tưởng đến trái tim của người phụ nữ đang yêu, và khám phá ra chính mình:
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức
Sóng là sự sống của biển, thì nỗi nhớ chính là sự sống của tình yêu. Một tâm hồn ngừng nhớ, đồng nghĩa với một trái tim đã ngừng yêu, một mối tình đã lụi tàn. Sóng thức trong lòng biển đã cồn cào, nhưng nỗi nhớ trong lòng người phụ nữ còn cồn cào hơn gấp bội phần. Sóng chỉ nhớ bờ trong thế giới thực, “Ngày đêm không ngủ được”. Người phụ nữ khi yêu hiến dâng trọn vẹn cả tâm hồn và thể xác. Vì thế, nỗi nhớ “Cả trong mơ còn thức” như một con sóng xuyên qua cả hai cõi thực và mộng.
Giới hạn của sóng là cõi thực, nhưng người phụ nữ khi yêu thì nỗi nhớ đã làm xáo trộn cả thực và mộng. Nếu còn một cõi nào khác nữa, người phụ nữ ấy cũng sẽ dành trọn cho tình yêu. Cả cuộc đời là một nỗi trăn trở lớn! Đã không thể ngủ trong cõi thực, lại thao thức cả trong cõi mộng để nâng niu, chắt chiu từng khoảnh khắc hạnh phúc.
Chẳng phải khi yêu, người ta luôn phấp phỏng, lo âu vì nỗi sợ mất nhau? Chỉ cần chợp mắt một chút thôi, người mình yêu có thể biến mất. Hạnh phúc mình đang có thể tuột khỏi tay! “Cả trong mơ còn thức”, lời thơ phi lý nhưng lại thể hiện khát khao tình yêu mãnh liệt. Muốn mang tình yêu vào cả giấc mơ, đó không chỉ là khát khao của tình yêu đôi lứa, mà còn là khát khao của tình mẫu tử.
