Hai câu thơ “Lôi Thôi Sĩ Tử Vai đeo Lọ/ Ậm oẹ quan trường miệng thét loa” trích từ bài “Vịnh khoa thi hương” của Trần Tế Xương không chỉ là một bức tranh châm biếm về kỳ thi Hương thời phong kiến mà còn là tiếng chuông cảnh tỉnh về nền giáo dục và xã hội Việt Nam thời bấy giờ. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích ý nghĩa và giá trị của hai câu thơ này, làm nổi bật sự chua chát, hài hước mà tác giả gửi gắm.
“Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ” vẽ nên hình ảnh những sĩ tử đi thi với vẻ ngoài nhếch nhác, cẩu thả. Tính từ “lôi thôi” được đảo lên đầu câu nhấn mạnh sự thiếu chỉn chu, nghiêm túc của những người được kỳ vọng là “nguyên khí quốc gia”. Không chỉ dừng lại ở vẻ bề ngoài, hình ảnh “vai đeo lọ” còn gợi lên sự nghèo nàn, thiếu thốn cả về vật chất lẫn tinh thần của tầng lớp trí thức thời đó. Họ không mang theo những phẩm chất cao đẹp, tinh thần học hỏi mà chỉ là chiếc lọ đựng kiến thức khô khan, sáo rỗng.
“Ậm oẹ quan trường miệng thét loa” lại phơi bày sự lố bịch, kệch cỡm của quan trường, những người có trách nhiệm tổ chức và điều hành kỳ thi. Từ “ậm oẹ” diễn tả âm thanh phát ra không rõ ràng, thể hiện sự bất tài, yếu kém của những người nắm quyền. Hành động “miệng thét loa” cho thấy sự hống hách, ra oai nhưng lại rỗng tuếch, không có thực chất. Những vị quan này không có đủ năng lực, phẩm chất để đánh giá, tuyển chọn nhân tài mà chỉ biết dùng quyền lực để che đậy sự bất tài của mình.
Hai câu thơ được đặt cạnh nhau tạo nên sự tương phản sâu sắc, làm nổi bật sự tha hóa của cả sĩ tử và quan trường. Kỳ thi Hương, vốn được xem là cơ hội để chọn lựa người tài cho đất nước, lại trở thành một trò hề lố bịch, phản ánh sự suy đồi của nền giáo dục và xã hội.
Tác giả Trần Tế Xương đã sử dụng ngôn ngữ trào phúng, giọng điệu mỉa mai để phê phán mạnh mẽ thực trạng xã hội đương thời. Ông không chỉ châm biếm những cá nhân cụ thể mà còn lên án cả một hệ thống giáo dục, một chế độ xã hội đã dung dưỡng những kẻ bất tài, làm thui chột nhân tài. “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ/ Ậm oẹ quan trường miệng thét loa” không chỉ là một bức tranh biếm họa mà còn là lời cảnh báo sâu sắc về nguy cơ suy vong của đất nước nếu không có những thay đổi căn bản trong giáo dục và quản lý xã hội.
Đến nay, hai câu thơ này vẫn giữ nguyên giá trị, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc xây dựng một nền giáo dục chân chính, một xã hội công bằng, nơi mà nhân tài được trọng dụng và phát huy hết khả năng của mình. Câu thơ “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ” đã trở thành một thành ngữ quen thuộc, được sử dụng để chỉ trích những người có vẻ ngoài xuề xòa, thiếu chuyên nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục và khoa cử.
