Lộc điền, một thuật ngữ quen thuộc trong lịch sử phong kiến Việt Nam, đặc biệt dưới triều Lê, là chế độ ruộng đất mà nhà vua ban cấp cho quan lại và người thân. Đây không chỉ là phần thưởng mà còn là biểu tượng của quyền lực và ân sủng từ nhà vua.
Chế độ lộc điền thể hiện rõ nhất trong luật lệ thời Lê (1428-1788), khi nhà vua, đại diện cho nhà nước phong kiến trung ương, quy định việc ban cấp ruộng đất cho quan lại cao cấp và hoàng tộc. Lộc điền là một phần trong hệ thống bổng lộc dành cho quan lại, bên cạnh tuế bổng (tiền cấp hàng năm) và thực hộ (số hộ dân để sai phái, nộp thuế).
Đối tượng nhận lộc điền là các quan lại cao cấp, từ Thân vương đến quan hàm tứ phẩm, những người thuộc tầng lớp thượng lưu của xã hội phong kiến. Việc ban cấp dựa trên hàm cấp, tước phẩm, hoặc công lao được nhà vua ghi nhận.
Lộc điền được chia thành hai loại chính: ruộng đất thế nghiệp và ruộng đất cấp tạm thời. Ruộng đất thế nghiệp được truyền lại cho con cháu, đảm bảo nguồn thu nhập ổn định cho dòng họ. Ngược lại, ruộng đất cấp tạm thời chỉ được hưởng dụng trong một thời gian nhất định, thường là đến khi người nhận qua đời, và sau ba năm con cháu phải trả lại cho nhà nước.
Mặc dù vậy, quyền sở hữu tối cao đối với ruộng đất lộc điền luôn thuộc về nhà nước phong kiến trung ương, đại diện bởi nhà vua. Nhà vua có quyền thu hồi lại số ruộng đất đã cấp khi cần thiết, thể hiện quyền lực tuyệt đối của mình.
Chế độ lộc điền có tác động sâu sắc đến xã hội phong kiến Việt Nam. Nó củng cố quyền lực của tầng lớp quan lại và quý tộc, đồng thời tạo ra một hệ thống quản lý ruộng đất phức tạp và đôi khi bất công. Việc lạm dụng chế độ lộc điền cũng có thể dẫn đến tình trạng chiếm đoạt ruộng đất của nông dân, gây ra bất ổn xã hội.
Tóm lại, lộc điền là một chế độ ruộng đất đặc trưng của thời kỳ phong kiến Việt Nam, thể hiện sự phân chia quyền lực và lợi ích trong xã hội. Việc nghiên cứu lộc điền giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cơ cấu xã hội, kinh tế và chính trị của Việt Nam trong quá khứ.
