Trong giai đoạn lịch sử đầy biến động 1930-1945, khi thực dân Pháp biến Sơn La thành nhà ngục giam cầm hàng trăm chiến sĩ cộng sản, Lò Văn Giá nổi lên như một người con ưu tú của quê hương, một người dẫn đường dũng cảm, và một biểu tượng của tinh thần cách mạng bất khuất. Câu chuyện về cuộc đời và sự hy sinh của anh là minh chứng cho lòng yêu nước sâu sắc và khát vọng tự do cháy bỏng của dân tộc Việt Nam.
Đầu năm 1943, dưới sự chỉ đạo của Chi bộ Nhà tù Sơn La, tổ chức “Đoàn thanh niên Thái cứu quốc” ra đời, mang theo sứ mệnh cao cả là truyền bá chủ trương, đường lối của Đảng, thức tỉnh quần chúng và tập hợp thanh niên yêu nước. Lò Văn Giá đã hăng hái tham gia tổ chức này và nhanh chóng trở thành một cơ sở quần chúng ưu tú, đóng góp tích cực vào cuộc đấu tranh giành độc lập.
Nhà bia tưởng niệm Anh hùng liệt sỹ Lò Văn Giá tại bản Cọ, phường Chiềng An, Thành phố Sơn La, nơi ghi dấu những chiến công và sự hy sinh cao cả của anh hùng cách mạng.
Mùa hè năm 1943, Chi bộ Nhà tù Sơn La đã tin tưởng giao cho Lò Văn Giá một nhiệm vụ vô cùng quan trọng: dẫn đường cho 4 chiến sĩ cộng sản vượt ngục. Đó là các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Trần Đăng Ninh, Lưu Đức Hiểu và Nguyễn Văn Trân, những người sau này đều trở thành những cán bộ lãnh đạo cấp cao của Đảng.
Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, tinh thần quyết tâm cao độ, cùng lòng dũng cảm, mưu trí, Lò Văn Giá đã dẫn đường cho các chiến sĩ cộng sản vượt qua muôn vàn khó khăn, gian khổ. Sau 5 ngày đêm, cuộc vượt ngục đã thành công rực rỡ. Các chiến sĩ cộng sản trở về đã nhanh chóng liên lạc với Thành ủy Hà Nội và cơ quan liên lạc Trung ương Đảng, góp phần quan trọng vào công cuộc kháng chiến chống Pháp.
Cuộc vượt ngục thành công không chỉ giải cứu những chiến sĩ cách mạng mà còn cổ vũ tinh thần đấu tranh của tù nhân, củng cố niềm tin vào sự lãnh đạo của Chi bộ nhà tù, giúp các đồng chí ở lại có thêm quyết tâm phấn đấu, rèn luyện, kiên trì chờ thời cơ.
Sau khi hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ dẫn đường vượt ngục, Lò Văn Giá trở lại Sơn La và bị thực dân Pháp bắt giữ. Dù bị tra tấn dã man, anh vẫn giữ vững khí tiết, không khai báo bất cứ điều gì. Bất lực trước tinh thần dũng cảm và lòng trung thành tuyệt đối với cách mạng của anh, thực dân Pháp đã lén lút thủ tiêu Lò Văn Giá một cách hèn hạ.
Sự hy sinh của Lò Văn Giá là một tổn thất lớn cho cách mạng, nhưng tấm gương của anh đã trở thành nguồn động lực vô tận cho các thế hệ thanh niên Sơn La. Tiếp nối con đường cách mạng của anh, thanh niên các dân tộc Sơn La đã hăng hái tham gia các phong trào cứu quốc, góp phần quan trọng vào thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945 và khởi nghĩa giành chính quyền ở Sơn La ngày 26/8/1945.
Ghi nhận những công lao to lớn của Lò Văn Giá trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, năm 1994, Đảng và Nhà nước đã truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân cho anh. Ngày nay, Lò Văn Giá không chỉ là một người con ưu tú của Sơn La mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước, tinh thần dũng cảm và ý chí cách mạng bất khuất của dân tộc Việt Nam. Tên tuổi của anh mãi mãi được khắc ghi trong lịch sử và trong trái tim của mỗi người dân Việt Nam.
Tiếp nối truyền thống cách mạng, tuổi trẻ các dân tộc Sơn La không ngừng nỗ lực học tập, lao động và rèn luyện, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, xứng đáng với sự hy sinh cao cả của Anh hùng Lò Văn Giá.
