Gia đình, tế bào cơ bản của xã hội, là nơi tình thân gắn bó và nuôi dưỡng những giá trị tốt đẹp. Trong thơ ca Việt Nam, tình cảm gia đình được thể hiện một cách sâu sắc và xúc động. Hai bài thơ “Bếp lửa” của Bằng Việt và “Nói với con” của Y Phương, tuy được sáng tác trong những hoàn cảnh khác nhau, nhưng đều khắc họa những phẩm chất cao đẹp được vun đắp từ tình thân, từ những điều giản dị nhất.
Bằng Việt, nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, đã viết “Bếp lửa” năm 1963, khi đang học Luật ở nước ngoài. Bài thơ là khúc ca tri ân người bà, người đã nhóm lên ngọn lửa yêu thương trong suốt những năm tháng tuổi thơ.
Đoạn thơ sau là những suy tư sâu sắc của nhà thơ về người bà tần tảo, đầy yêu thương:
“Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi,
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui,
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ.
Ôi kì lạ và thiêng liêng – bếp lửa!”
Điệp từ “nhóm” được sử dụng một cách tinh tế, kết hợp với nhịp điệu thơ và hình ảnh gần gũi, thân quen, tạo nên một giọng điệu trữ tình, thắm thiết. Bếp lửa, từ một hình ảnh hiện thực, trở thành biểu tượng của tình bà cháu thiêng liêng, khơi gợi lòng biết ơn, sự yêu thương và đức hi sinh. Bà đã sống một cuộc đời giản dị, đầy lòng yêu thương và hy sinh cho con cháu, cho đất nước. Tình yêu thương ấy đã “nhóm lên” trong lòng cháu những phẩm chất tốt đẹp, những ký ức không thể nào quên, dù thời gian và hoàn cảnh có thay đổi.
Y Phương, nhà thơ dân tộc Tày, với hồn thơ chân thành, mạnh mẽ, đã viết “Nói với con” sau năm 1975. Bài thơ là lời tâm tình, nhắn nhủ của người cha đối với con, gửi gắm những khát vọng và niềm tin vào tương lai.
Đoạn thơ sau thể hiện rõ phong cách nghệ thuật độc đáo của Y Phương, với những hình ảnh giản dị, quen thuộc của núi rừng Việt Bắc:
“Sống trên đá không chê đá gập ghềnh,
Sống trong thung không chê thung nghèo đói,
Sống như sông như suối,
Lên thác xuống ghềnh.
Không lo cực nhọc”
Điệp từ “sống” kết hợp với nhịp điệu thơ đa dạng, lúc dịu dàng, lúc mạnh mẽ, tạo nên một lời nhắn nhủ vừa tha thiết, vừa ước mong. Người cha mong muốn con sống gắn bó với quê hương, với đất nước, nhất là với quê hương rừng núi còn nghèo khó. Đồng thời, cha cũng mong con sống một cuộc đời mạnh mẽ, có ý chí, nghị lực, không ngại gian khó, biết “lên thác xuống ghềnh”. Đó là những mong muốn chân thành, tha thiết của người cha, hướng con đến một cuộc sống có ý nghĩa, có giá trị.
Mỗi đoạn thơ ra đời trong những hoàn cảnh khác nhau, được viết bởi hai nhà thơ thuộc hai dân tộc khác nhau. Một đoạn thơ về tình bà cháu, một đoạn thơ về tình cha con, nhưng cả hai đều đề cập đến những tình cảm đẹp, chân thành và có ý nghĩa lớn đối với con người: yêu thương, hi sinh, biết ơn, sống xứng đáng, mạnh mẽ… Dù cách thể hiện khác nhau, nhưng cả hai bài thơ đều gợi lên những xúc động sâu lắng, những ấn tượng mạnh mẽ về tình cảm gia đình, về những giá trị được vun đắp từ những điều giản dị nhất.
