Nguyễn Trãi, bậc vĩ nhân của dân tộc, không chỉ là nhà quân sự, chính trị lỗi lạc mà còn là một nghệ sĩ tài hoa. “Cảnh ngày hè” là minh chứng cho tâm hồn yêu thiên nhiên, cuộc sống và con người của ông. Bài thơ vẽ nên bức tranh thiên nhiên sống động, rực rỡ, đồng thời khắc họa chân dung tinh thần của nhà thơ ẩn dật nơi thôn dã.
Vẻ Đẹp Tình Yêu Thiên Nhiên và Cuộc Sống Trong “Cảnh Ngày Hè”
Mở đầu bài thơ là sự thư thái, nhàn hạ của nhân vật trữ tình:
“Rồi hóng mát thuở ngày trường”
Nhưng ẩn sau đó là cảm giác “ngày trường” – ngày dài, vô vị. Nguyễn Trãi chọn mùa hè làm đề tài, khai thác vẻ đẹp riêng của nó. Bằng tâm hồn yêu thiên nhiên, hồn thơ phóng khoáng và xúc cảm tinh tế, ông đã mang đến bức tranh mùa hạ tuyệt đẹp:
“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”
Màu xanh tươi mát của cây hòe như trải rộng, che mát cả khoảng sân. Từ láy “đùn đùn” gợi cảm giác nhựa sống đang căng tràn. Bên hiên nhà, hoa lựu đỏ rực rỡ như “phun trào”, bừng sáng. Sắc đỏ của hoa lựu gợi nhớ đến câu thơ của Nguyễn Du “lửa lựu lập lòe”. Dưới ao nhà, sen cũng đua nở với sắc hồng và hương thơm ngào ngạt.
Tất cả những tâm sự dồn nén của thi nhân khi bắt gặp cảnh thiên nhiên tươi đẹp đã nhường chỗ cho cảm xúc vui tươi, say mê. Sự sinh động của thiên nhiên được thể hiện qua từng đường nét, màu sắc, âm thanh. Bức tranh ấy không chỉ có sắc, có hương mà còn có cả âm thanh bình dị của đời sống:
“Lao Xao Chợ Cá Làng Ngư Phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.”
Từ “lao xao” gợi âm thanh từ xa vọng lại, không rõ nhưng vẫn đủ để lại dư âm. Đó là âm thanh của cuộc sống thường nhật nơi làng chài, cảnh chợ cá quen thuộc. Tiếng ve kêu inh ỏi như thôi thúc những sắc màu của mùa hè tiếp tục căng tràn, bung nở. Tiếng ve xua tan đi sự tĩnh lặng của căn lầu lúc mặt trời sắp lặn. Bức tranh thiên nhiên ngày hè được tác giả thu nhận bằng cả thính giác, thị giác và khứu giác. Cảnh ngày hè trong thơ Nguyễn Trãi hiện ra rộn rã, vui tươi và tràn đầy sức sống. Tình yêu thiên nhiên và tâm hồn nhạy cảm đã giúp nhà thơ cảm nhận, quan sát và miêu tả cảnh ngày hè một cách tinh tế, sinh động.
Vẻ Đẹp Lòng Yêu Nước Thương Dân
Nguyễn Trãi vui với thiên nhiên, với cuộc sống của con người, nhưng điểm nổi bật nhất vẫn là tấm lòng, tình đời. Lòng yêu nước thương dân đã trở thành nỗi trăn trở, niềm ưu ái trong suốt cuộc đời ông. Khung cảnh thiên nhiên và cuộc sống trong ngày hè đã mở ra ước vọng tha thiết:
“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương.”
Hai câu cuối như kết đọng bao suy tư của nhà thơ. Trước cảnh ngày hè tràn ngập sắc màu và âm thanh, Nguyễn Trãi ước có cây đàn của vua Thuấn để tấu lên khúc nhạc “Nam phong”, cầu cho nhân dân giàu đủ khắp muôn nơi. Câu thơ nặng trĩu nỗi day dứt và tinh thần trách nhiệm cao cả. Ước nguyện của Nguyễn Trãi liên tưởng đến khát khao của Đỗ Phủ.
Vậy ra, Nguyễn Trãi chỉ nhàn thân chứ không nhàn tâm. Dù ở bất cứ đâu, chốn quan trường hay nơi thôn dã, thi nhân vẫn đau đáu một nỗi băn khoăn, trăn trở lo nước, thương đời. Suốt đời ông theo đuổi khát vọng đem lại cho nhân dân cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Tình yêu nước, yêu dân trong con người ấy trong sáng, chân thành đến mức thuần khiết. Đó là tinh thần, là tư tưởng nhân đạo sâu sắc và vững chắc trong cốt cách của nhà thơ.
“Cảnh ngày hè” không chỉ cho ta thấy bức tranh thiên nhiên tươi sáng, tràn đầy sức sống của cảnh sắc ngày hè mà còn phác họa thành công chân dung tinh thần của chính tác giả – người anh hùng, người nghệ sĩ tài hoa. Đó là con người say đắm trước vẻ đẹp thiên nhiên, thiết tha với sự sống, khao khát mang đến cho người dân cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Nguyễn Trãi đã sáng tạo thể thơ thất ngôn xen lục ngôn, đưa chữ Nôm trở thành ngôn ngữ nghệ thuật giàu sức biểu cảm, biểu nghĩa. Ông cũng đưa vào thơ những hình ảnh dân dã, gần gũi, bình dị, rất đỗi Việt Nam: hình ảnh “chợ cá” và âm thanh “lao xao” của đời thường.