Câu thơ “Ngâm thơ ta vốn không ham” vang lên như một lời thú nhận chân thành, giản dị từ Chủ tịch Hồ Chí Minh, một vĩ nhân, một chiến sĩ cách mạng vĩ đại, nhưng cũng là một nhà thơ lớn. Thật vậy, thơ ca đối với Bác Hồ, có lẽ, ban đầu không phải là một đam mê cháy bỏng, một sự nghiệp theo đuổi, mà là một phương tiện, một người bạn tâm giao trong hoàn cảnh đặc biệt.
Câu thơ này nằm trong bài thơ mở đầu tập “Nhật ký trong tù”, một tập thơ đặc biệt ra đời trong hoàn cảnh Bác bị giam cầm vô cớ tại nhà ngục của Tưởng Giới Thạch. Hoàn cảnh ấy đã làm bật lên một khía cạnh ít ai ngờ tới trong con người Bác:
Ngâm thơ ta vốn không ham,
Nhưng vì trong ngục biết làm chi đây?
Ngày dài ngâm ngợi cho khuây,
Vừa ngâm vừa đợi đến ngày tự do.
Lời thơ mộc mạc, tự nhiên như một lời tâm sự. “Ngâm thơ ta vốn không ham”, Bác khẳng định một sự thật, rằng thơ ca không phải là mục đích sống, là lẽ sống của Người. Ước nguyện lớn nhất của Bác, như Người đã từng nói, là “làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành.”
Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc báo, minh họa cho sự nghiệp cách mạng vĩ đại mà Người luôn đặt lên hàng đầu, vượt trên cả đam mê văn chương.
Nhưng tại sao một người “không ham” làm thơ lại trở thành một nhà thơ lớn? Câu trả lời nằm ở vế sau của câu thơ: “Nhưng vì trong ngục biết làm chi đây?”. Trong hoàn cảnh bị giam cầm, Bác không thể trực tiếp tham gia vào sự nghiệp cách mạng, không thể hành động vì độc lập tự do của dân tộc. Thơ ca trở thành một lối thoát, một phương tiện để Bác giết thời gian, để khuây khỏa nỗi buồn, để giữ vững tinh thần và ý chí chiến đấu. Thơ ca giúp Bác vượt qua những ngày dài đằng đẵng trong ngục tù tăm tối, để “vừa ngâm vừa đợi đến ngày tự do”.
Thơ ca trong “Nhật ký trong tù” không chỉ là sự giải khuây. Nó còn là tiếng nói của một tâm hồn yêu nước thiết tha, một trái tim nhân ái bao la. Thơ Bác thể hiện sự quan sát tinh tế về cuộc sống, về con người, về thiên nhiên. Thơ Bác là sự kết hợp hài hòa giữa chất trữ tình và chất thép, giữa sự giản dị và sự sâu sắc.
Khoảnh khắc lịch sử Hồ Chí Minh viết Tuyên ngôn Độc lập, một minh chứng cho tinh thần yêu nước và khát vọng tự do cháy bỏng, động lực thúc đẩy Người sáng tác thơ ca.
“Làm Thơ Ta Vốn Không Ham”, nhưng chính hoàn cảnh ngục tù, chính lòng yêu nước thương dân đã thôi thúc Bác cầm bút, đã tạo nên một “Nhật ký trong tù” độc đáo và giá trị. Tập thơ không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là một tư liệu lịch sử quý giá, là minh chứng cho tinh thần lạc quan, ý chí kiên cường và nhân cách cao đẹp của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Câu thơ tưởng chừng như giản dị ấy lại chứa đựng một triết lý sâu sắc về cuộc đời, về nghệ thuật, về mối quan hệ giữa con người và hoàn cảnh. Thơ ca, đôi khi, không phải là một sự lựa chọn, mà là một sự thôi thúc, một nhu cầu tất yếu của tâm hồn trong những thời khắc đặc biệt.
Vì thế, khi đọc câu thơ “Ngâm thơ ta vốn không ham”, chúng ta không chỉ hiểu thêm về con người Hồ Chí Minh, mà còn cảm nhận sâu sắc hơn về sức mạnh của thơ ca, về khả năng kỳ diệu của nghệ thuật trong việc giúp con người vượt qua những khó khăn, thử thách của cuộc đời.
