Thi sĩ Nguyễn Bính, một giọng thơ đặc sắc của phong trào “Thơ mới” trước năm 1945, đã khắc họa một cách chân thực và gần gũi vẻ đẹp của đồng quê Việt Nam. Những hình ảnh quen thuộc như cô thôn nữ, bến đò ngang, phiên chợ Tết… được ông diễn tả bằng ngôn ngữ bình dị, thân thương. Trong số những tác phẩm nổi tiếng của ông, “Xuân về” là một bài thơ đặc sắc, vẽ nên bức tranh xuân tươi mới, tràn đầy sức sống.
Bài thơ “Xuân về” như một thước phim quay chậm, tái hiện bốn khoảnh khắc đẹp đẽ của làng quê Việt Nam những năm đầu thế kỷ 20. Qua lăng kính của Nguyễn Bính, cảnh sắc và con người nơi đây trở nên thơ mộng, lãng mạn hơn bao giờ hết.
Khung cảnh đầu tiên hiện lên với hình ảnh cô thôn nữ trong buổi sớm xuân. Gió đông thổi về mang theo hơi ấm, làm ửng hồng đôi má của người con gái “chưa chồng”. Cô hàng xóm đứng bên hiên nhà, ánh mắt trong veo ngước nhìn trời cao, dường như đang mong chờ một điều gì đó. Bức tranh xuân này được phác họa bằng những nét chấm phá tinh tế, tập trung vào vẻ đẹp tươi trẻ, đầy sức sống của người thiếu nữ:
“Đã thấy xuân về với gió đông,
Với trên màu má gái chưa chồng.
Bên hiên hàng xóm cô hàng xóm
Ngước mắt nhìn giời đôi mắt trong.”
Khoảnh khắc xuân thứ hai tràn ngập sự sống động, hồn nhiên và tươi mới. Gió xuân nhẹ nhàng thổi đến rồi lại bay đi, mang theo sự phơi phới, nhẹ nhàng. Sau những ngày mưa phùn ẩm ướt, bầu trời trở nên quang đãng, nắng ấm áp lan tỏa khắp không gian: “giời quang, nắng mới hoe”. Ánh nắng ban mai dịu nhẹ, ấm áp, chiếu rọi lên cỏ cây, khiến chúng đâm chồi nảy lộc:
“Lá nõn, nhành non, ai tráng bạc?”
Câu hỏi tu từ “ai tráng bạc?” thể hiện sự ngạc nhiên, thích thú của nhà thơ trước vẻ đẹp kỳ diệu của thiên nhiên. “Lá nõn” là những mầm lá non mới nhú, mang màu xanh mướt mát, “nhành non” là những cành tơ mềm mại, tràn đầy nhựa sống. Ánh nắng xuân chiếu vào khiến chúng trở nên lấp lánh, như được ai đó “tráng bạc”. Hình ảnh này gợi liên tưởng đến sự tinh khôi, thuần khiết của mùa xuân, đồng thời thể hiện khả năng quan sát tinh tế và tâm hồn nhạy cảm của nhà thơ.
Để so sánh, Xuân Diệu, một nhà thơ nổi tiếng khác của phong trào “Thơ mới”, cũng từng miêu tả vẻ đẹp của hoa lá, cành non trong mùa xuân:
“Của ong bướm này đây tuần tháng mật
Này đây hoa của đồng nội xanh rì
Này đây lá của cành tơ phơ phất…”
(“Vội vàng”)
Tuy nhiên, cách diễn đạt của Nguyễn Bính lại mang một sắc thái riêng, gần gũi và dân dã hơn. Ông sử dụng những từ ngữ giản dị, đời thường để khắc họa vẻ đẹp của thiên nhiên, tạo nên một bức tranh xuân chân thực, sống động.
Không khí xuân càng trở nên rộn ràng, náo nhiệt hơn khi xuất hiện hình ảnh “Từng đàn con trẻ chạy xum xoe”. Các em nô đùa, vui chơi dưới ánh nắng xuân ấm áp, tạo nên một khung cảnh thanh bình, yên ả.
Nét xuân thứ ba trong bài thơ mở ra một không gian rộng lớn, gợi lên cái hồn quê trong ngày xuân. Thời gian nông nhàn giúp mọi người thong thả “nghỉ việc đồng”. Cánh đồng lúa bát ngát được ví như “lúa con gái mượt như nhung”. So sánh tài tình này không chỉ làm nổi bật vẻ đẹp của cánh đồng lúa xanh mướt, mà còn gợi lên cảm giác êm đềm, trù phú của làng quê. Vườn tược, xóm thôn ngập tràn sắc trắng của hoa cam, hoa bưởi, hương thơm “ngào ngạt” lan tỏa khắp không gian, thu hút những cánh bướm lượn vòng:
“Đầy vườn hoa bưởi, hoa cam rụng,
Ngào ngạt hương bay, bướm lượn vòng.”
Hai chữ “đầy” và “ngào ngạt” đã góp phần thể hiện cái hồn của vườn xuân. Nguyễn Bính đã gửi gắm tình yêu tha thiết dành cho mùa xuân, cho làng quê vào những vần thơ tuyệt đẹp về hương hoa, về bướm hoa.
Một nét đẹp khác trong bức tranh “Xuân về” là cảnh đi trẩy hội. “Một đôi cô” duyên dáng, tươi tắn trong trang phục truyền thống “yếm đỏ khăn thâm” đi trẩy hội chùa. Bên cạnh đó, hình ảnh các cụ già “tóc bạc” chống gậy trúc, miệng lẩm nhẩm niệm “nam mô” cũng tạo nên một nét đẹp thanh bình, trang nghiêm. Cảnh trẩy hội xuân vừa tưng bừng náo nhiệt, vừa mang đậm nét dân dã, hồn hậu.
“Xuân về” là một bài thơ xuân tuyệt đẹp, gợi lên trong lòng người đọc nhiều cảm xúc và ấn tượng sâu sắc. Những hình ảnh “lá nõn, nhành non…”, lúa con gái “mượt như nhung”, hoa bưởi hoa cam rụng đầy vườn “ngào ngạt hương bay” cùng với “bướm vẽ vòng” đã tạo nên một bức tranh xuân tươi đẹp, tràn đầy hương sắc. Bức tranh ấy còn có hình ảnh thiếu nữ má hồng, mắt trong, duyên dáng đi hội chùa làng, có bà già chống gậy trúc, lần tràng hạt, miệng nam mô. Tất cả được nhà thơ miêu tả một cách bình dị, mộc mạc, gần gũi và đáng yêu. Nguyễn Bính đã khéo léo gợi lên cái hồn quê, để lại trong lòng người đọc những cảm xúc khó quên.
Tình quê, hồn quê chính là nét đẹp đặc trưng trong “Xuân về” của Nguyễn Bính. Thơ của ông trong sáng, dung dị, đong đầy tình yêu mùa xuân, tình yêu quê hương. Thơ Nguyễn Bính dịu dàng, êm ái như những câu ca dao, dân ca ngọt ngào.
