Trong tiếng Việt, chúng ta thường bắt gặp những từ như miên man, lục tục, thiết tha, lạnh lùng và lạ lùng. Chúng dễ gây nhầm lẫn là từ láy do cấu trúc âm tiết tương tự: láy phụ âm đầu hoặc láy vần. Tuy nhiên, khi tách các âm tiết này ra, chúng ta thường gặp khó khăn trong việc giải thích ý nghĩa riêng biệt của từng âm tiết. Vậy, “lạ lùng” có phải là một từ láy thực sự? Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích để làm rõ vấn đề này.
Sự nhầm lẫn này không chỉ xuất phát từ việc chưa nắm vững kiến thức về từ láy mà còn do sự thiếu hụt trong việc tiếp cận Hán văn, vốn chiếm một phần đáng kể trong vốn từ tiếng Việt.
Ví dụ, từ “miên man” (緜蠻) trong tiếng Hán Việt ban đầu mang ý nghĩa “tiếng chim hót líu lo”, sau đó mở rộng thành cảm giác “tiếp liền theo nhau không dứt”. Tương tự, “thiết tha” (切磋) có nghĩa gốc là “cắt mài xương và sừng”, ẩn dụ cho việc “bạn hữu giúp đỡ nhau về học vấn”. Nếu chỉ nhìn vào hình thức âm tiết, ta khó lòng nhận ra mối liên hệ này.
Ngoài yếu tố Hán Việt, tiếng Việt còn sử dụng nhiều từ thuần Việt cổ hoặc mang âm hưởng cổ mà thoạt nghe có vẻ giống từ láy.
Chẳng hạn, trong thơ Nôm thế kỷ XVII-XVIII, ta bắt gặp từ “chiền” trong cụm từ “chùa chiền”. Ngày nay, từ “chiền” ít được sử dụng độc lập mà thường đi kèm với “chùa”, tạo thành cụm từ “chùa chiền” khiến nhiều người lầm tưởng là từ láy.
Vậy còn “lạ lùng”? Xét về mặt ngữ âm cổ, có một cách giải thích thú vị. Nếu ta xem xét sự biến âm của “ong” thành “ung” (ví dụ: “trong” thành “trung”, “dõng” thành “dũng”), ta có thể suy đoán rằng “lùng” có thể liên quan đến “lòng”.
Theo đó, “lạnh lùng” có thể hiểu là “lạnh lòng”, và “lạ lùng” là “lạ lòng”. “Lòng” thường được dùng để diễn tả tâm trạng, cảm xúc (ví dụ: đau lòng, nức lòng, ấm lòng). Như vậy, “lạ lùng” có thể không phải là từ láy mà là một cụm từ ghép, trong đó “lạ” bổ nghĩa cho “lòng”, chỉ một cảm xúc, một trạng thái khác thường trong lòng.
