Khổ 1 bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng không chỉ là lời mở đầu mà còn là chìa khóa mở ra cả thế giới hoài niệm về một thời kháng chiến gian khổ mà hào hùng. Bài thơ không chỉ vẽ nên bức tranh thiên nhiên Tây Bắc tráng lệ mà còn khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến với tất cả sự bi tráng và lãng mạn.
Mở đầu khổ thơ là tiếng gọi đầy cảm xúc, gợi nhắc về những kỷ niệm không thể nào quên:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi…”
Sông Mã, dòng sông gắn liền với những bước chân hành quân, nay đã trở thành một phần ký ức. Nỗi nhớ trào dâng, lan tỏa, được diễn tả bằng cụm từ “nhớ chơi vơi”. Không chỉ là nhớ, mà là một nỗi nhớ da diết, bồng bềnh, không điểm tựa, xâm chiếm tâm hồn người lính.
Tiếp theo, Quang Dũng đưa người đọc vào không gian núi rừng Tây Bắc với những địa danh mang đậm dấu ấn:
“Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi,
Mường Lát hoa về trong đêm hơi…”
Sài Khao hiện lên trong màn sương dày đặc, gợi sự gian khổ, mệt mỏi của người lính. Đối lập với đó, Mường Lát lại tràn ngập hương sắc của “hoa về trong đêm hơi”, mang đến một chút lãng mạn, xoa dịu những nhọc nhằn.
Hình ảnh con đường hành quân hiện ra với tất cả sự hiểm trở, gập ghềnh:
“Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm,
Heo hút cồn mây súng ngửi trời…”
Những từ láy “khúc khuỷu”, “thăm thẳm”, “heo hút” gợi tả con dốc dựng đứng, quanh co, hun hút giữa mây trời. Giữa khung cảnh khắc nghiệt ấy, hình ảnh “súng ngửi trời” lại mang đến một nét dí dỏm, tinh nghịch, thể hiện tinh thần lạc quan của người lính.
Tiếp tục miêu tả độ cao của núi rừng Tây Bắc, Quang Dũng viết:
“Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống,
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi…”
Câu thơ sử dụng phép đối, gợi tả những vách núi dựng đứng, hiểm trở. Trong khung cảnh ấy, hình ảnh “nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” lại mang đến một chút ấm áp, bình yên, như một điểm tựa tinh thần cho người lính.
Những gian khổ, hy sinh cũng được Quang Dũng khắc họa một cách chân thực:
“Anh bạn dãi dầu không bước nữa,
Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
Chiều chiều oai linh thác gầm thét,
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người…”
Hình ảnh “anh bạn dãi dầu không bước nữa” gợi sự mệt mỏi, kiệt sức của người lính. Cái chết đến một cách nhẹ nhàng, thanh thản, như một giấc ngủ. Thiên nhiên Tây Bắc cũng trở nên dữ dội, oai linh với “thác gầm thét”, “cọp trêu người”, thể hiện sự khắc nghiệt của chiến tranh.
Kết thúc khổ thơ là nỗi nhớ về những kỷ niệm ấm áp, tình quân dân thắm thiết:
“Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi…”
Hình ảnh “cơm lên khói”, “nếp xôi” gợi sự ấm cúng, no đủ, tình cảm gắn bó giữa người lính và người dân. Nỗi nhớ Tây Tiến không chỉ là nhớ về những gian khổ, hy sinh mà còn là nhớ về những khoảnh khắc bình dị, ấm áp tình người.
Khổ 1 bài thơ “Tây Tiến” đã vẽ nên một bức tranh đa sắc màu về núi rừng Tây Bắc và hình ảnh người lính Tây Tiến. Đó là một bức tranh vừa hùng vĩ, dữ dội, vừa thơ mộng, trữ tình, vừa bi tráng, hào hùng, vừa ấm áp, tình người. Nỗi nhớ “chơi vơi” của Quang Dũng đã trở thành sợi dây kết nối quá khứ và hiện tại, khơi gợi trong lòng người đọc những cảm xúc sâu sắc về một thời đã qua.
