Trong sinh học phân tử, phiên mã là quá trình tổng hợp RNA từ khuôn DNA. Quá trình này đóng vai trò then chốt trong việc biểu hiện gene, đảm bảo thông tin di truyền được truyền từ DNA đến ribosome để tổng hợp protein. Để hiểu rõ hơn về phiên mã, chúng ta cần xem xét các phát biểu liên quan và xác định phát biểu chính xác nhất.
Một số phát biểu thường gặp khi nói về quá trình phiên mã:
- Phiên mã là quá trình tổng hợp DNA từ RNA.
- Phiên mã là quá trình tổng hợp protein từ DNA.
- Phiên mã là quá trình tổng hợp RNA từ DNA.
- Phiên mã là quá trình tổng hợp DNA từ protein.
Vậy, khi nói về quá trình phiên mã, phát biểu nào sau đây là đúng?
Câu trả lời chính xác là: Phiên mã là quá trình tổng hợp RNA từ DNA.
Để hiểu rõ hơn, chúng ta sẽ đi sâu vào các khía cạnh khác của quá trình phiên mã.
Các giai đoạn của quá trình phiên mã:
Phiên mã diễn ra theo ba giai đoạn chính:
-
Khởi đầu: RNA polymerase (enzyme chính tham gia phiên mã) gắn vào vùng khởi động (promoter) trên DNA. Vùng khởi động là một trình tự nucleotide đặc biệt báo hiệu vị trí bắt đầu phiên mã.
-
Kéo dài: RNA polymerase di chuyển dọc theo mạch DNA khuôn, tách chuỗi xoắn kép và sử dụng một mạch làm khuôn để tổng hợp phân tử RNA bổ sung. RNA polymerase thêm các nucleotide RNA vào đầu 3′ của phân tử RNA đang phát triển.
-
Kết thúc: Phiên mã kết thúc khi RNA polymerase gặp một trình tự kết thúc (terminator) trên DNA. Trình tự kết thúc báo hiệu cho RNA polymerase dừng phiên mã và giải phóng phân tử RNA vừa tổng hợp.
Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình phiên mã:
- RNA polymerase: Enzyme chịu trách nhiệm tổng hợp RNA.
- Vùng khởi động (promoter): Vị trí trên DNA nơi RNA polymerase bắt đầu phiên mã.
- Trình tự kết thúc (terminator): Vị trí trên DNA báo hiệu kết thúc phiên mã.
- Các yếu tố phiên mã: Protein giúp RNA polymerase gắn vào DNA và điều chỉnh tốc độ phiên mã.
Sự khác biệt giữa phiên mã ở prokaryote và eukaryote:
Quá trình phiên mã ở tế bào nhân sơ (prokaryote) và tế bào nhân thực (eukaryote) có một số điểm khác biệt quan trọng:
- Vị trí: Ở prokaryote, phiên mã diễn ra trong tế bào chất. Ở eukaryote, phiên mã diễn ra trong nhân tế bào.
- RNA polymerase: Prokaryote chỉ có một loại RNA polymerase, trong khi eukaryote có ba loại (RNA polymerase I, II, và III) đảm nhận các chức năng khác nhau.
- Xử lý RNA: Ở eukaryote, phân tử RNA sơ khai (pre-mRNA) phải trải qua quá trình xử lý phức tạp (cắt bỏ intron, nối exon, gắn mũ 5′ và đuôi poly-A) trước khi trở thành mRNA trưởng thành có thể được dịch mã thành protein.
Tóm lại, khi nói về quá trình phiên mã, phát biểu đúng là phiên mã là quá trình tổng hợp RNA từ DNA. Hiểu rõ quá trình này là nền tảng để nắm vững cơ chế biểu hiện gene và các quá trình sinh học quan trọng khác.
