Khi bàn về chủ nghĩa xã hội (CNXH), một câu hỏi then chốt được đặt ra: CNXH là gì? Khái Niệm Mô hình CNXH đóng vai trò trung tâm trong việc trả lời câu hỏi này. Mô hình CNXH là phạm trù mô tả quan niệm về một chế độ kinh tế, chính trị, xã hội được xây dựng dựa trên các nguyên tắc của CNXH khoa học, đồng thời phù hợp với điều kiện đặc thù của từng quốc gia. Nó bao gồm các đặc trưng về kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, tư tưởng… thể hiện bản chất và các đặc điểm ưu việt của CNXH. Quan niệm về mô hình CNXH thể hiện nhận thức của Đảng Cộng sản, giai cấp công nhân và nhân dân lao động về xã hội mà họ muốn xây dựng, và có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả, thậm chí là sự thành bại của quá trình xây dựng CNXH.
Các nhà kinh điển Mác-Lênin đã dành sự quan tâm đặc biệt đến vấn đề này và đưa ra nhiều phê phán sâu sắc về những sai lầm trong quan niệm về mô hình xã hội tương lai.
C.Mác và Ph.Ăngghen, những nhà tư tưởng đặt nền móng cho chủ nghĩa xã hội khoa học.
C.Mác đã phê phán những ảo tưởng về mô hình XHCN trong các tác phẩm như “Đấu tranh giai cấp ở Pháp 1848 – 1850” và “Nội chiến ở Pháp”, đồng thời chỉ trích quan niệm sai lầm về chủ nghĩa cộng sản của Látxan trong “Phê phán Cương lĩnh Gôta”. Ăngghen cũng lên án “bệnh phóng họa lịch sử” và sự xa rời thực tế của những người cộng sản khi hình dung về CNXH. Ông thừa nhận rằng họ đã phạm sai lầm và lịch sử đã chứng minh quan điểm của họ lúc bấy giờ là một ảo tưởng, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải nghiên cứu kỹ lưỡng và chi tiết về vấn đề này.
V.I.Lênin cũng phê phán những biểu hiện của chủ nghĩa tả khuynh ấu trĩ, sự nóng vội và quan điểm biệt phái trong quá trình xây dựng CNXH của những người Bolshevik và phái “Văn hóa vô sản” (Proletcult).
Thực tiễn xây dựng CNXH trong những thập kỷ gần đây càng khẳng định tầm quan trọng chiến lược của việc đổi mới tư duy để nhận thức đầy đủ và đúng đắn hơn về khái niệm mô hình CNXH. Thành tựu và những thách thức trong quá trình cải cách, đổi mới đòi hỏi chủ thể của tư duy chiến lược phải liên tục hoàn thiện nhận thức về mô hình CNXH như một nhiệm vụ thường xuyên và cấp bách.
Mô hình CNXH là sản phẩm của tư duy chiến lược, trong đó Đảng Cộng sản đóng vai trò chủ đạo, là người lãnh đạo sự nghiệp xây dựng CNXH. Khả năng điều chỉnh mô hình CNXH phụ thuộc vào hoạt động thực tiễn và năng lực tư duy lý luận của các Đảng Cộng sản. Nhu cầu thực tiễn của mỗi quốc gia, đặc điểm của bối cảnh thời đại, sự kiểm chứng hiệu quả thực tiễn của quá trình xây dựng CNXH hiện thực, việc trao đổi kinh nghiệm giữa các Đảng Cộng sản là những yếu tố thúc đẩy việc điều chỉnh mô hình.
Thực tiễn cũng cho thấy rằng có thể có nhiều mô hình CNXH khác nhau cho các quốc gia khác nhau và một mô hình cũng có thể được điều chỉnh nhiều lần trong quá trình hiện thực hóa. Năng lực tư duy lý luận của các Đảng Cộng sản đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và điều chỉnh mô hình CNXH, bao gồm khả năng nhận biết cái mới, sự bất cập, sự nhạy bén với những thay đổi của điều kiện, khả năng điều chỉnh hành động và sự kiên định trong việc giữ vững nguyên tắc. Ý chí chính trị, sự kiên định và sự đồng thuận xã hội cũng là những yếu tố quan trọng để hiện thực hóa mô hình CNXH.
Mô hình CNXH trên thế giới đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển. Từ mô hình đơn nhất CNXH kiểu Liên Xô, thông qua cải cách đổi mới, đã xuất hiện nhiều mô hình sáng tạo, mang tính chất XHCN như mô hình CNXH đặc sắc Trung Quốc, mô hình CNXH của Việt Nam, mô hình CNXH kiểu Cuba, mô hình CNXH ở Lào… Điều này cho thấy lý luận về CNXH ngày càng đầy đủ và phù hợp với thực tế hơn.
Mô hình CNXH ở Việt Nam: Tập trung phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội.
Tại Việt Nam, khái niệm mô hình CNXH được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu lý luận, tuy nhiên, trong các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam, khái niệm này chưa được sử dụng một cách trực tiếp. Thay vào đó, các khái niệm tương đương như “xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng”, “quan niệm về chủ nghĩa xã hội” hoặc các “đặc trưng” của CNXH ở Việt Nam được sử dụng.
Khái niệm “mô hình” có khả năng diễn đạt tinh thần thực tiễn, tính chất năng động và khả năng bổ sung, phát triển, điều chỉnh của quan niệm về CNXH. Do đó, việc sử dụng khái niệm mô hình CNXH một cách rộng rãi hơn trong các văn kiện của Đảng và trong nghiên cứu lý luận là cần thiết, nhằm phản ánh một cách đầy đủ và chính xác hơn về con đường xây dựng CNXH ở Việt Nam.
PGS, TS. Nguyễn An Ninh – Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
———————-
(1) C.Mác – Ph.Ăngghen: Toàn tập, t.22 , Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tr.758.
(2) C.Mác – Ph.Ăngghen: Toàn tập, t.19, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tr.305.
Theo: lyluanchinhtri.vn
