Kế Hoạch Nava là một kế hoạch quân sự do tướng Navarre, Tổng chỉ huy quân đội Liên hiệp Pháp ở Đông Dương, đề xuất. Mục tiêu của kế hoạch là xoay chuyển tình thế chiến tranh Đông Dương, với hy vọng “kết thúc chiến tranh trong danh dự” trong vòng 18 tháng. Tuy nhiên, kế hoạch này đã thất bại hoàn toàn, đặc biệt là sau thất bại tại Điện Biên Phủ.
Sau 8 năm xâm lược Việt Nam, Pháp chịu nhiều tổn thất. Đến năm 1953, hơn 39 vạn quân Pháp bị loại khỏi vòng chiến đấu, tiêu tốn hơn 2000 tỷ franc. Vùng chiếm đóng bị thu hẹp, quân Pháp rơi vào thế phòng ngự bị động. Mỹ can thiệp sâu vào chiến tranh, ép Pháp kéo dài và mở rộng cuộc chiến, chuẩn bị thay thế Pháp.
Ngày 7/5/1953, với sự đồng ý của Mỹ, Pháp cử tướng Navarre làm Tổng chỉ huy quân đội viễn chinh ở Đông Dương. Navarre đặt ra kế hoạch quân sự mới với hy vọng giành thắng lợi quyết định trong 18 tháng để “kết thúc chiến tranh trong danh dự”.
Kế hoạch Nava được thực hiện theo hai bước chính:
-
Bước 1 (Thu – Đông 1953 và Xuân 1954): Phòng ngự chiến lược ở miền Bắc, tiến công chiến lược “bình định” miền Trung và miền Nam, giành nguồn lực, xóa bỏ vùng tự do Liên khu V, mở rộng ngụy quân, tập trung binh lực, xây dựng quân đội cơ động mạnh.
-
Bước 2 (Từ Thu – Đông 1954): Chuyển lực lượng ra miền Bắc, tiến công chiến lược, giành thắng lợi quân sự quyết định, buộc Việt Minh đàm phán với các điều kiện có lợi cho Pháp để “kết thúc chiến tranh”.
Bản kế hoạch Navarre ban đầu mang lại niềm tin cho Pháp và Mỹ, báo chí ca ngợi vị chỉ huy mới.
Để thực hiện kế hoạch Nava, Pháp yêu cầu Hoa Kỳ tăng viện trợ quân sự gấp đôi, chiếm 73% chi phí chiến tranh ở Đông Dương. Pháp tăng cường 12 tiểu đoàn bộ binh, tập trung 44 tiểu đoàn (trong tổng 84 tiểu đoàn) tại đồng bằng Bắc Bộ, tăng cường ngụy quân, càn quét “bình định” vùng chiếm đóng, mở rộng hoạt động thổ phỉ, biệt kích ở vùng núi biên giới phía Bắc, và tấn công lớn vào Ninh Bình, Thanh Hóa… để phá kế hoạch tấn công của Việt Minh.
Ngày 15/10/1953, Navarre điều 22 tiểu đoàn đánh ra Tây Nam Ninh Bình trong cuộc hành quân Hải Âu, do De Castries chỉ huy. Một số tiểu đoàn đổ bộ lên bờ biển Thanh Hóa, thực hiện chiến tranh tâm lý ở khu 4… Các cuộc hành quân này nhằm ngăn chặn các cuộc tấn công của Việt Minh vào đồng bằng Bắc Bộ.
Việt Nam đánh giá và phân tích kế hoạch Nava, đưa ra chỉ đạo đối phó. Trong mùa khô 1953-1954, bộ đội chủ lực kết hợp với lực lượng địa phương mở các cuộc tấn công vào các hướng chiến lược để giải phóng đất đai và buộc Pháp phân tán lực lượng cơ động. Trên chiến trường Bắc Bộ, Việt Minh chuyển hướng tấn công lên Tây Bắc, tiêu diệt quân đồn trú ở Lai Châu, uy hiếp địch ở Thượng Lào, tiến đánh Trung Lào và Hạ Lào. Ở khu 5, đánh Bắc Tây Nguyên để tiêu diệt sinh lực địch và bảo vệ khu 5. Các chiến trường Nam bộ, Nam Trung bộ và đồng bằng Bắc bộ cũng được đẩy mạnh với chiến tranh du kích. Hướng chính là Tây Bắc, Trung Lào, Hạ Lào và Tây Nguyên.
Những tính toán của Navarre để bảo vệ các vùng chiếm đóng không thành công. Thất bại của cuộc hành binh Hải Âu khiến Navarre bế tắc. Kế hoạch Nava lộ rõ nhiều sơ hở. Các tiểu đoàn Pháp ở Lai Châu bị cô lập giữa rừng núi Tây Bắc và đứng trước nguy cơ bị tiêu diệt. Đường số 6 đi Hòa Bình, Sơn La, Tuần Giáo, Điện Biên Phủ không có vật cản, dễ dàng cho Việt Minh đánh chiếm. Trước đó, Navarre đã trăn trở về việc thiết lập các căn cứ “lục – không quân hỗn hợp” hoặc “căn cứ trận địa” để bảo vệ Lào, và nhớ đến lời của Salan về thung lũng Điện Biên Phủ.
Ngày 2/11/1953, Navarre chỉ thị cho Cônhi từ ngày 15 đến ngày 20/11, chậm nhất là ngày 1/12, phải đánh chiếm Điện Biên Phủ bằng kế hoạch hành binh Caxstor để thiết lập một điểm ngăn chặn bảo vệ Thượng Lào. Đây chỉ là hành động dự phòng, nhằm che chở cho Lai Châu và Thượng Lào khỏi bị uy hiếp và nắm lấy số lúa gạo trên cánh đồng Mường Thanh.
Ngày 29/11/1953, Navarre lần đầu lên thăm Điện Biên Phủ, nhận thấy vị trí quan trọng của thung lũng này về quân sự và kinh tế. Điều đó củng cố thêm quyết tâm biến nơi đây thành một lô cốt chiến lược của quân đội Pháp. Ngày 3/2, bản mệnh lệnh số 949 do Navarre ký được chuyển đến cơ quan tham mưu về chiến lược mới của vị Tổng chỉ huy.
Sau khi đưa quân lên Điện Biên Phủ để bảo vệ Tây Bắc và Thượng Lào không thành công, ngày 5/3/1954, Navarre quyết định xây dựng Điện Biên Phủ thành một tập đoàn cứ điểm mạnh với lực lượng lên đến 16200 quân, bố trí thành một hệ thống phòng thủ chặt chẽ gồm 49 cứ điểm, chia thành 3 phân khu với vũ khí và phương tiện chiến tranh hiện đại, chấp nhận một cuộc quyết chiến chiến lược tại đây và sẵn sàng “nghiền nát” bộ đội chủ lực Việt Minh. Điện Biên Phủ trở thành trung tâm của kế hoạch Nava.
Trong quá trình xây dựng và điều hành kế hoạch chiến lược, Navarre đã không lường hết hoặc không đánh giá đúng các điều kiện. Đảng ta với tài thao lược và tinh thần quyết chiến, quyết thắng, luôn giữ vững thế chủ động chiến lược trên chiến trường chính. Tập trung lực lượng, mở các cuộc tấn công vào các hướng địch tương đối yếu nhằm tiêu diệt một phần sinh lực, buộc địch phải phân tán lực lượng đối phó và “Tích cực, chủ động, cơ động, linh hoạt, đánh ăn chắc và tiến ăn chắc”, Việt Minh đã từng bước đánh bại kế hoạch Nava, dồn viên tổng chỉ huy quân viễn chinh Pháp đi từ bất ngờ và thất bại này đến bất ngờ và thất bại khác. Kế hoạch Nava bị phá sản chỉ sau 10 tháng triển khai (7/1953-5/1954).
