Hoạt động kinh tế của người Kinh và các dân tộc thiểu số ở Việt Nam có nhiều điểm tương đồng và khác biệt do yếu tố lịch sử, địa lý, văn hóa và xã hội. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích những điểm giống và khác nhau này, đồng thời đánh giá tác động của chúng đến sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.
Xây dựng nông thôn mới là một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Đảng và Nhà nước xác định là chương trình mục tiêu quốc gia. Qua 6 năm triển khai thực hiện, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã đạt được những thành tựu nhất định, diện mạo nông thôn vùng dân tộc thiểu số và miền núi đã từng bước thay đổi rõ rệt, góp phần đáng kể thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và văn hóa. Tuy nhiên, đối với các tỉnh vùng dân tộc thiểu số và miền núi trong cả nước, chương trình xây dựng nông thôn mới còn đang gặp rất nhiều khó khăn, đang còn là vấn đề cần được xem xét một cách thấu đáo.
Điểm giống nhau trong hoạt động kinh tế
- Nông nghiệp là ngành kinh tế chủ đạo: Cả người Kinh và các dân tộc thiểu số đều có truyền thống lâu đời gắn bó với nông nghiệp. Trồng lúa nước, hoa màu, cây công nghiệp ngắn ngày và chăn nuôi là các hoạt động kinh tế phổ biến.
- Sản xuất nhỏ lẻ, hộ gia đình là chính: Hình thức sản xuất chủ yếu vẫn là hộ gia đình, quy mô nhỏ, kỹ thuật canh tác còn lạc hậu ở nhiều vùng, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa.
- Phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên: Hoạt động sản xuất nông nghiệp của cả người Kinh và các dân tộc thiểu số đều chịu ảnh hưởng lớn của thời tiết, khí hậu, đất đai và nguồn nước.
- Giao lưu, trao đổi hàng hóa: Cả người Kinh và các dân tộc thiểu số đều tham gia vào thị trường, trao đổi hàng hóa, mua bán sản phẩm nông nghiệp, thủ công nghiệp và các nhu yếu phẩm khác.
Điểm khác nhau trong hoạt động kinh tế
- Phương thức canh tác: Người Kinh có xu hướng thâm canh, tăng vụ, sử dụng nhiều phân bón, thuốc trừ sâu và các tiến bộ khoa học kỹ thuật để tăng năng suất. Trong khi đó, nhiều dân tộc thiểu số vẫn duy trì phương thức canh tác truyền thống, quảng canh, dựa vào kinh nghiệm và tri thức bản địa.
- Cơ cấu kinh tế: Người Kinh có cơ cấu kinh tế đa dạng hơn, bao gồm nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ. Trong khi đó, kinh tế của nhiều dân tộc thiểu số chủ yếu dựa vào nông nghiệp, lâm nghiệp và một số nghề thủ công truyền thống.
- Tập quán sản xuất: Các dân tộc thiểu số thường có tập quán sản xuất mang tính cộng đồng cao, gắn liền với văn hóa, tín ngưỡng và phong tục tập quán riêng. Người Kinh có xu hướng cá nhân hóa, chuyên môn hóa trong sản xuất.
- Mức độ tiếp cận thị trường: Người Kinh có lợi thế hơn trong việc tiếp cận thị trường, thông tin, nguồn vốn và các dịch vụ hỗ trợ sản xuất. Nhiều dân tộc thiểu số còn gặp khó khăn do địa hình hiểm trở, giao thông khó khăn, trình độ dân trí thấp và thiếu thông tin.
- Ý thức làm giàu: Do ảnh hưởng từ nền sản xuất tự cung tự cấp, phụ thuộc nhiều vào yếu tố tự nhiên, nên nhu cầu về sản xuất đối với đồng bào dân tộc thiểu số chỉ cần đủ ăn, đủ mặc mà chưa có kế hoạch, tính toán cho sản xuất hàng hoá, phát triển kinh tế với quy mô lớn.
- Khả năng thích ứng với điều kiện và môi trường lao động sản xuất hiện đại: Đại bộ phận các hộ gia đình dân tộc thiểu số vẫn chịu ảnh hưởng nặng nề của hoạt động sản xuất tự cung tự cấp, tư tưởng sản xuất tiểu nông. Do vậy, một bộ phận lớn người dân không dễ thích nghi với nền kinh tế thị trường và kinh tế hàng hoá cạnh tranh khốc liệt, đòi hỏi sự chuyên môn hoá cao, vốn đầu tư lớn, khả năng quản lý và sự nhạy bén tìm kiếm thị trường đầu ra của sản phẩm nông nghiệp.
Yếu tố tâm lý, xã hội ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế của đồng bào dân tộc thiểu số
Một trong những yếu tố tâm lý hết sức quan trọng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi là yếu tố cộng đồng. Mỗi người dân, mỗi hộ gia đình trong quá trình sống, lao động và sản xuất không thể tự tách mình ra khỏi cộng đồng. Yếu tố cộng đồng có khi là động lực, là mạng lưới hỗ trợ tích cực cho sự phát triển, nhưng đồng thời, nó cũng là yếu tố tâm lý khiến cho cá nhân không thoát khỏi những ràng buộc, níu kéo của cộng đồng để vươn lên trong sản xuất. Tâm lý này khá phổ biến ở tất cả các tộc người ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi.
Giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế vùng dân tộc thiểu số
Để thu hẹp khoảng cách phát triển kinh tế giữa người Kinh và các dân tộc thiểu số, cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả, tập trung vào các vấn đề sau:
- Đầu tư phát triển hạ tầng: Xây dựng hệ thống giao thông, thủy lợi, điện, trường học, bệnh viện… để tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt của người dân.
- Nâng cao trình độ dân trí: Tăng cường giáo dục, đào tạo nghề, xóa mù chữ, phổ biến kiến thức khoa học kỹ thuật cho người dân, đặc biệt là phụ nữ và thanh niên.
- Hỗ trợ sản xuất: Cung cấp vốn vay ưu đãi, giống cây trồng, vật nuôi, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, hướng dẫn kỹ thuật canh tác cho người dân.
- Phát triển kinh tế tập thể: Khuyến khích thành lập các hợp tác xã, tổ hợp tác, liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm để nâng cao hiệu quả kinh tế và sức cạnh tranh.
- Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa: Phát triển du lịch cộng đồng, làng nghề truyền thống, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ để tạo thêm thu nhập cho người dân và bảo tồn những giá trị văn hóa độc đáo.
- Tăng cường giao lưu, hợp tác: Tạo điều kiện cho người dân các dân tộc thiểu số giao lưu, học hỏi kinh nghiệm sản xuất, kinh doanh với người Kinh và các dân tộc khác.
- Điều chỉnh các tiêu chí nông thôn mới: Tính toán kỹ lưỡng và điều chỉnh các tiêu chí nông thôn mới phù hợp đối với đặc điểm từng tộc người, từng dân tộc, từng vùng miền. Trong đó, đặc biệt quan tâm đến công tác tuyên truyền, vận động đồng bào dân tộc thiểu số thực hiện các nội dung liên quan đến hôn nhân, gia đình bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.
Việc nghiên cứu, phân tích sự giống và khác nhau trong hoạt động kinh tế của người Kinh và các dân tộc thiểu số là rất quan trọng để xây dựng các chính sách phát triển kinh tế – xã hội phù hợp, góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào các dân tộc thiểu số, đồng thời củng cố khối đại đoàn kết dân tộc.
