Bài thơ “Ngắm trăng” của Hồ Chí Minh là một tác phẩm đặc sắc, thể hiện rõ nét tâm hồn cao đẹp và bản lĩnh kiên cường của Người. Để hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm, chúng ta cần tìm hiểu về hoàn cảnh sáng tác, nội dung, và giá trị nghệ thuật của bài thơ.
Hoàn Cảnh Sáng Tác “Ngắm Trăng”
“Ngắm trăng” là một trong 133 bài thơ nằm trong tập “Nhật ký trong tù” (Ngục trung nhật ký) được Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng tác trong thời gian bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam phi lý từ năm 1942 đến năm 1943. Trong suốt hơn một năm, Người bị giải qua hơn 30 nhà lao thuộc 13 huyện của tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc. Hoàn cảnh tù đày vô cùng khắc nghiệt, thiếu thốn về vật chất và tinh thần, nhưng không thể dập tắt được tâm hồn thi sĩ và ý chí cách mạng của Bác.
Trăng sáng vằng vặc soi bóng song sắt nhà tù, gợi nhớ về hoàn cảnh sáng tác Ngắm Trăng, nơi Bác Hồ đã viết nên những vần thơ lay động lòng người.
Bài thơ “Ngắm trăng” ra đời trong hoàn cảnh ấy, không chỉ là một khoảnh khắc thư giãn hiếm hoi giữa chốn lao tù, mà còn là sự thể hiện sâu sắc tình yêu thiên nhiên, tinh thần lạc quan và phong thái ung dung của Bác Hồ.
Nội Dung Và Ý Nghĩa Bài Thơ
“Ngắm trăng” là một bài thơ tứ tuyệt giản dị, nhưng chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc. Bài thơ miêu tả cảnh Bác Hồ ngắm trăng trong tù, dù thiếu thốn mọi thứ, Người vẫn không nguôi ngoai tình yêu với thiên nhiên.
Phiên âm:
Ngục trung vô tửu diệc vô hoa,
Đối thử lương tiêu nại nhược hà?
Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt,
Nguyệt tòng song khích khán thi gia.
Dịch nghĩa:
Trong tù không rượu cũng không hoa,
Trước cảnh đẹp đêm nay biết làm thế nào?
Người hướng ra trước song ngắm trăng sáng,
Từ ngoài khe cửa, trăng ngắm nhà thơ.
Dịch thơ:
Trong tù không rượu cũng không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ.
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.
Hai câu đầu thể hiện hoàn cảnh ngắm trăng của Bác: trong tù, không có rượu, không có hoa. Sự thiếu thốn vật chất được nhấn mạnh qua điệp từ “vô”, nhưng không làm lu mờ đi vẻ đẹp của “lương tiêu” (đêm đẹp). Câu hỏi tu từ “nại nhược hà?” (biết làm thế nào?) thể hiện sự băn khoăn, trăn trở của Bác trước vẻ đẹp của đêm trăng, nhưng đồng thời cũng cho thấy Người không thể hờ hững trước cảnh đẹp.
Hình ảnh song sắt nhà tù, tượng trưng cho sự giam cầm về thể xác, nhưng không thể giam cầm được tâm hồn yêu thiên nhiên, khát vọng tự do của Bác Hồ.
Hai câu cuối thể hiện sự giao hòa, đồng điệu giữa người và trăng. Bác chủ động “hướng song tiền khán minh nguyệt” (hướng ra trước song ngắm trăng sáng), và trăng cũng chủ động “tòng song khích khán thi gia” (từ ngoài khe cửa ngắm nhà thơ). Sự tương giao này cho thấy tình yêu thiên nhiên mãnh liệt của Bác, đồng thời thể hiện phong thái ung dung, tự tại của Người ngay cả trong cảnh tù đày. Trăng và người trở thành tri kỷ, vượt qua không gian và hoàn cảnh để tìm đến nhau.
Giá Trị Nghệ Thuật Của Bài Thơ
“Ngắm trăng” là một bài thơ tứ tuyệt giản dị, nhưng có giá trị nghệ thuật cao. Bài thơ sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, với ngôn ngữ hàm súc, hình ảnh thơ trong sáng, gợi cảm. Nghệ thuật nhân hóa được sử dụng một cách tinh tế, khiến cho trăng trở nên sống động, có tâm hồn, có tình cảm. Bài thơ có sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố cổ điển và hiện đại, thể hiện sự tài hoa của Bác Hồ trong lĩnh vực văn chương.
Ánh trăng dịu dàng len lỏi qua song cửa, thể hiện sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên, đồng thời là biểu tượng cho khát vọng tự do.
Tóm lại, “Ngắm trăng” là một bài thơ đặc sắc, thể hiện rõ nét tình yêu thiên nhiên, tinh thần lạc quan, và phong thái ung dung của Bác Hồ trong hoàn cảnh tù đày. Bài thơ không chỉ có giá trị về mặt nội dung, mà còn có giá trị về mặt nghệ thuật, xứng đáng là một viên ngọc quý trong kho tàng văn học Việt Nam. Việc tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác “Ngắm trăng” giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về giá trị nhân văn và nghệ thuật của tác phẩm, đồng thời thêm yêu mến và kính trọng Bác Hồ.
