Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải là một tác phẩm lay động lòng người, không chỉ bởi vẻ đẹp ngôn từ mà còn bởi hoàn cảnh sáng tác vô cùng đặc biệt. Năm 1980, khi Thanh Hải đang nằm trên giường bệnh tại Bệnh viện Huế, chống chọi với căn bệnh ung thư quái ác, ông đã dồn hết tâm huyết và sức lực còn lại để viết nên những vần thơ này. Trong những cơn đau thể xác, tâm hồn thi sĩ vẫn hướng về cuộc đời, về sự nghiệp cách mạng mà ông đã hiến dâng cả cuộc đời.
Bài thơ là tiếng lòng của một người biết mình sắp phải rời xa cuộc sống, nhưng vẫn khát khao được cống hiến, được hòa mình vào cuộc đời chung. “Mùa xuân nho nhỏ” không chỉ là mùa xuân của thiên nhiên, đất trời, mà còn là mùa xuân của mỗi con người, của đất nước. Đó là ước nguyện giản dị, khiêm nhường, nhưng cũng vô cùng cao đẹp: được làm “con chim hót”, “nhành hoa”, “nốt trầm xao xuyến” để góp phần làm đẹp cho cuộc đời.
Nhạc sĩ Trần Hoàn, người bạn tri kỷ của Thanh Hải, đã kể lại rằng, sau khi nhà thơ qua đời, ông đã nhận được những vần thơ cuối cùng của Thanh Hải, trong đó có “Mùa xuân nho nhỏ”. Giữa khung cảnh mưa dầm dề trong ngày đưa tang, những lời thơ trăn trối của Thanh Hải đã khiến mọi người không khỏi xúc động. Chính sự xúc động và trân trọng trước tấm lòng của người bạn đã thôi thúc Trần Hoàn phổ nhạc bài thơ này.
Bài hát “Một mùa xuân nho nhỏ” ra đời, không mang âm hưởng vui tươi, rộn ràng như nhiều bài hát về mùa xuân khác, mà mang một nỗi bùi ngùi, thương cảm. Trần Hoàn muốn truyền tải đến người nghe sự trân trọng đối với những đóng góp dù nhỏ bé, giản dị nhưng đầy ý nghĩa của mỗi con người. Ông tâm sự rằng, khi làm văn nghệ, không cần phải vỗ ngực cho rằng mình làm được điều gì to lớn, chỉ cần góp một “nhành trúc, một nhành hoa, một nốt nhạc” cũng đủ, miễn là góp phần vào “bản hòa ca chung của bản hợp xướng nghệ thuật phục vụ cách mạng”.
Giai điệu của bài hát “Một mùa xuân nho nhỏ” không sử dụng chất liệu dân ca cụ thể nào, nhưng lại mang âm hưởng của những làn điệu ví, giặm Nghệ Tĩnh, tạo nên sự gần gũi, thân thương. Sự chuyển đổi từ giọng thứ sang giọng trưởng trong bài hát cũng thể hiện sự lạc quan, tin tưởng vào tương lai tươi sáng của đất nước.
Những dấu lặng đơn được đặt sau mỗi tiếng “xuân” trong bài hát gợi lên hình ảnh những giọt sương long lanh trên cành lá, mang đến cảm giác trong trẻo, tinh khôi của mùa xuân. Mùa xuân không chỉ là niềm vui, sự phơi phới, mà còn là những suy ngẫm về cuộc đời, về trách nhiệm của mỗi người đối với đất nước. “Mùa xuân nho nhỏ” là mùa xuân của những con người mẫn cảm, giàu suy tư, luôn hướng về “đất nước bốn nghìn năm vất vả và gian lao”.
Bài hát “Một mùa xuân nho nhỏ” đã trở thành một biểu tượng văn hóa, đi sâu vào lòng người Việt Nam. Nó nhắc nhở chúng ta về tinh thần cống hiến, về khát vọng được hòa mình vào cuộc đời chung, về tình yêu quê hương đất nước sâu sắc. Dù hoàn cảnh sáng tác đầy khó khăn, “Mùa xuân nho nhỏ” vẫn là một khúc ca lạc quan, yêu đời, là lời nhắn nhủ về ý nghĩa của cuộc sống.
