Bài thơ đượm nắng gió, chan hòa không gian khoáng đạt mùa sang, nơi vẻ đẹp xao xuyến của đất trời ùa vào trang viết, hình ảnh chập chờn như thực như mơ.
Có lẽ, sự giao mùa khơi gợi những xúc cảm thẳm sâu trong tâm hồn thi sĩ. Chiếc lá rơi gợi cây ngơ ngẩn, bờ cát vắng quạnh hiu đợi đò, dòng sông xanh ắp đầy con nước. Và khoảnh khắc giật mình khi nhận ra “lối cũ” in dấu chân kỷ niệm, đủ cho những tiếc nuối, suy tư…
Trên bức tranh mơ hồ, sương khói đẹp nao lòng ấy, Xuân Quỳnh lắng nghe âm thanh da diết, sâu lắng, thiết tha: tiếng gọi mùa thu.
Lối cũ em về nay đã thu
Câu thơ ắp đầy quá khứ, kỷ niệm, tơ lòng giăng mắc mênh mang. Nhịp điệu thời gian được thể hiện qua “lối cũ” và “đã”. “Lối cũ” khơi gợi niềm thương nỗi nhớ, “đã” là nhịp lặp của thời gian. Xuân Quỳnh nâng niu hạnh phúc sau giông bão, những con sóng dữ dội, đám mây vần vũ, chiếc lá vật vã rơi, tiếng đoàn tàu xình xịch trong đêm… đều là miền tâm tưởng trong thơ chị. Khoảnh khắc giao mùa, ánh hè rơi rớt cho làn gió heo may ám ảnh, thao thức.
Nếu ở Thơ tình cuối mùa thu chị ngẩn ngơ nhìn “cuối trời mây trắng bay” và lá vàng rơi rụng, rồi thoảng thốt nhận ra:
Mùa thu ra biển cả
Theo dòng nước mênh mông
thì ở bài thơ này, cái man mác trước cảnh “mây trắng bay đi cùng với gió” không chỉ là “Chỉ còn anh và em/ là của mùa thu cũ…”, mà còn là “Lòng như trời biếc lúc nguyên sơ”. Chính cái nguyên sơ, thủy chung, nồng hậu của trái tim đa cảm, nhân hậu, tinh tế đã làm thơ chị lấp lánh, sống mãi.
Khắp nẻo dâng đầy Hoa Cỏ May
Áo em sơ ý cỏ găm đầy
Lời yêu mỏng mảnh như màu khói
Ai biết lòng anh có đổi thay?
Từ không gian rộng lớn, Xuân Quỳnh thu bức tranh về gần, nhận ra bốn bề hoa cỏ may. Hoa cỏ may hiện hữu, là nền cảm xúc của bài thơ. Những chùm hoa li ti ngút ngát tới chân trời níu giữ, gìm lại. Màu hoa ảo ảnh, sương khói chập chờn gieo vào tâm thức nhà thơ sự mong manh, nỗi buồn man mác.
Có lẽ, thi sĩ “vô ý” để áo mình hoa cỏ may găm đầy? Một chút “vô ý” để nỗi nhớ giăng mắc, nỗi buồn man mác trong thơ, mỗi khi gió heo may về… Xuân Quỳnh giao cảm với thời gian, không gian, nhạy cảm với đổi thay lúc giao mùa. Ta nghe thấy tiếng lòng và sự thổn thức trong thơ chị.
Người phụ nữ từng đau đớn trong nỗi buồn riêng luôn linh cảm, lo âu “trước xa tắp đường mình” (Tự hát) luôn mong tìm ngọn lửa tình yêu, khắc khoải ước ao “Ngọn lửa nào le lói xoá cô đơn?”. Ta cảm thông với chị khi nghe tiếng chị rơi giữa không gian trong tiếng heo may:
Lời yêu mỏng manh như màu khói
Ai biết lòng anh có đổi thay?
Cái mênh mang, man mác, mờ ảo, sương khói của bức tranh thu được phác họa trên nền tâm trạng khát khao tình. Đời, tình Người phải trải qua bất hạnh, mới thốt lên chân lý, chiêm nghiệm cuộc đời: “Lời yêu mỏng mảnh như màu khói” và “những cánh chuồn mỏng manh như tình yêu” (Chuồn chuồn báo bão). Câu hỏi của chị, ít ra trong khắc khoải, âu lo, nỗi buồn man mác… cần phải có ở mỗi người, mỗi cuộc đời.
Hoa cỏ may, một hình ảnh bình dị, gần gũi, lại mang trong mình sức mạnh gợi cảm xúc lớn lao, trở thành điểm nhấn đặc biệt trong bài thơ của Xuân Quỳnh, khơi gợi những suy tư về tình yêu, cuộc đời và sự mong manh của hạnh phúc. Chính sự kết hợp hài hòa giữa hình ảnh hoa cỏ may và những cảm xúc sâu lắng đã tạo nên một tác phẩm thơ đầy ám ảnh và lay động lòng người.