Bữa cơm ngày đói hiện lên thật thảm hại. Mẹt rách với lùm rau chuối thái rối và đĩa muối ăn cùng cháo, vậy mà cả nhà ăn ngon lành lạ thường. Bà cụ vừa ăn vừa kể chuyện làm ăn, chuyện gia cảnh với con dâu. Bà lão nói toàn chuyện vui, toàn chuyện sung sướng về sau này.
“Tràng ạ, khi nào có tiền ta mua lấy đôi gà. Tao tin rằng cái chỗ đầu bếp kia làm cái chuồng gà thì tiện quá. Này ngoảnh đi ngoảnh lại chả mấy mà có ngay đàn gà cho mà xem…”
Tràng chỉ vâng dạ. Chưa bao giờ trong nhà này mẹ con lại đầm ấm, hòa hợp đến thế. Bữa ăn đang vui bỗng ngừng lại. Niêu cháo lõng bõng, mỗi người lưng lưng hai bát đã hết sạch.
Bà lão đặt đũa bát xuống, nhìn hai con cười: “Chúng mày đợi u nhá. Tao có cái này hay lắm cơ.”
Bà lật đật chạy xuống bếp, lễ mễ bưng ra một cái nồi khói bốc lên nghi ngút. Bà đặt cái nồi xuống bên cạnh mẹt cơm, cầm cái môi vừa khuấy vừa cười:
“Chè đây! Chè khoán đây, ngon đáo để cơ.”
Người con dâu đón lấy cái bát, đưa lên mắt nhìn, hai con mắt tối lại. Thị điềm nhiên và vào miệng. Tràng cầm cái bát thứ hai mẹ đưa cho, người mẹ vẫn tươi cười, đon đả:
“Cám đấy mày ạ, hì. Ngon đáo để, cứ thử ăn mà xem. Xóm ta khối nhà còn chả có cám mà ăn đấy.”
Tràng cầm đôi đũa, gợt một miếng bỏ vội vào miệng. Mặt hắn chun ngay lại, miếng cám đắng chát và nghẹn bứ trong cổ. Bữa cơm từ đấy không ai nói câu gì, họ cắm đầu ăn cho xong lần, họ tránh nhìn mặt nhau. Một nỗi tủi hờn len vào tâm trí mọi người. Họ Gánh Về Cho Tôi Mùa ổi Mùa Xoài Mùa Mận, những thức quả ngọt ngào của ký ức, nhưng ẩn sau đó là vị đắng chát của đói nghèo.
(Trích Vợ nhặt, Kim Lân)
Kim Lân đã khắc họa một cách chân thực và sâu sắc sự chuyển biến tâm lý của các nhân vật trong nạn đói. Từ niềm vui, sự đầm ấm ban đầu đến nỗi tủi hờn nghẹn ngào khi nhận ra thực tại nghiệt ngã. Ông đã dùng những chi tiết đời thường, giản dị để lột tả những cảm xúc phức tạp của con người trong hoàn cảnh bi đát. Nồi “chè khoán” thực chất là cám đã trở thành một biểu tượng ám ảnh, nói lên sự khốn cùng và tình người cao đẹp trong nạn đói năm 1945. Họ gánh về cho tôi mùa ổi mùa xoài mùa mận, nhưng đó cũng là gánh nặng của sự hy sinh và tình thương.
