Đoạn trích “Người Lái Đò Sông Đà” của Nguyễn Tuân không chỉ tái hiện vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội của dòng sông Đà mà còn thể hiện rõ nét Hiệu Quả Nghệ Thuật độc đáo trong cách sử dụng ngôn ngữ và xây dựng hình tượng. Sông Đà hiện lên như một sinh vật có linh hồn, vừa là một thử thách nghiệt ngã, vừa là một tác phẩm nghệ thuật kỳ vĩ của thiên nhiên.
Tiếng thác sông Đà được Nguyễn Tuân miêu tả đầy biến ảo, từ “oán trách”, “van xin” đến “khiêu khích” và cuối cùng là “rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn”. Sự so sánh này không chỉ diễn tả âm thanh dữ dội mà còn gợi lên hình ảnh về sức mạnh hoang dại, nguyên sơ của dòng sông. Cách nhân hóa âm thanh này tạo ra hiệu quả nghệ thuật mạnh mẽ, khiến người đọc cảm nhận được sự hung bạo và đáng sợ của dòng thác.
Sông Đà với bọt tung trắng xóa, khắc họa sự hung dữ và sức mạnh tiềm tàng của dòng chảy.
Hình ảnh “sóng bọt đã trắng xóa cả một chân giời đá” cho thấy quy mô rộng lớn và sức tàn phá khủng khiếp của thác nước. Những hòn đá “mai phục hết trong lòng sông” được nhân hóa, mang dáng vẻ “ngỗ ngược, nhăn nhúm méo mó”, tạo nên một trận địa hiểm trở, sẵn sàng vồ lấy bất kỳ con thuyền nào. Cách miêu tả này không chỉ nhấn mạnh sự nguy hiểm mà còn thể hiện sự chủ động, tinh ranh của thiên nhiên trong cuộc chiến với con người.
Hình ảnh “mặt sông rung tít lên như tuyếc-bin thủy điện nơi đáy hầm đập” là một so sánh độc đáo, kết hợp giữa vẻ đẹp tự nhiên và sức mạnh công nghiệp. Nó cho thấy Nguyễn Tuân không chỉ là một nhà văn lãng mạn mà còn có cái nhìn hiện đại, am hiểu về khoa học kỹ thuật. Sự kết hợp này tạo ra hiệu quả nghệ thuật bất ngờ, làm tăng thêm sự hấp dẫn và sinh động cho hình tượng sông Đà.
Hình ảnh đá ngổn ngang trên sông, tạo nên trận địa tự nhiên đầy hiểm trở, thử thách người lái đò.
Đặc biệt, hình ảnh “thạch trận trên sông” là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Tuân. Sông Đà không chỉ là một dòng sông mà còn là một chiến trường, nơi những hòn đá được bố trí thành ba hàng chặn ngang, với những vai trò và nhiệm vụ riêng biệt. “Hàng tiền vệ”, “tuyến giữa”, “boong-ke chìm”, “pháo đài đá nổi”… tất cả tạo nên một hệ thống phòng thủ vững chắc, thể hiện sự tinh xảo và hiểm ác của thiên nhiên.
Cách nhân hóa những hòn đá, gán cho chúng những hành động và tính cách như “hất hàm hỏi”, “thách thức” tạo nên một không khí chiến đấu căng thẳng và kịch tính. Sự “thanh viện” của nước thác càng làm tăng thêm sự oai phong lẫm liệt của “đá”, khiến cho cuộc đối đầu giữa con người và thiên nhiên trở nên cân sức và hấp dẫn hơn bao giờ hết.
Người lái đò kiên cường đối mặt với dòng sông dữ dội, thể hiện bản lĩnh và kỹ năng điêu luyện.
Tất cả những yếu tố trên đã tạo nên một hình tượng sông Đà vừa hùng vĩ, dữ dội, vừa hiểm ác, tinh ranh, thể hiện rõ hiệu quả nghệ thuật trong cách sử dụng ngôn ngữ và xây dựng hình tượng của Nguyễn Tuân. Qua đó, ta thấy được phong cách tài hoa, uyên bác của nhà văn, người đã biến một dòng sông vô tri thành một tác phẩm nghệ thuật sống động và đầy sức gợi.
