Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ra đời ngày 8/8/1967 trên cơ sở Tuyên bố Bangkok, với mục tiêu tăng cường hợp tác kinh tế, văn hoá-xã hội, tạo điều kiện hội nhập sâu rộng với khu vực và thế giới.
Năm 1971, ASEAN ra Tuyên bố về Khu vực Hòa bình, Tự do và Trung lập (ZOPFAN), thể hiện quyết tâm xây dựng Đông Nam Á thành một khu vực hòa bình, tự do và trung lập.
Bước ngoặt quan trọng diễn ra vào năm 1976 khi ASEAN ký Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) và thông qua Tuyên bố về sự hòa hợp ASEAN (Tuyên bố Bali). Sự kiện này, diễn ra tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ nhất, đánh dấu sự khởi sắc mạnh mẽ của ASEAN vì:
- Nền tảng pháp lý và đạo đức: TAC đặt nền móng cho việc xây dựng chuẩn mực ứng xử giữa các quốc gia trong khu vực, dựa trên nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ và giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Điều này tạo ra một môi trường tin cậy, ổn định, thúc đẩy hòa bình và hợp tác.
- Mở rộng hợp tác toàn diện: Tuyên bố Bali khẳng định cam kết thúc đẩy hòa bình, tiến bộ và phồn vinh cho các nước thành viên, đồng thời mở rộng hợp tác ASEAN trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa-xã hội và chính trị. Điều này thể hiện tầm nhìn dài hạn của ASEAN về một cộng đồng gắn kết và phát triển bền vững.
- Củng cố đoàn kết khu vực: Việc ký kết TAC và thông qua Tuyên bố Bali thể hiện sự đồng thuận và quyết tâm của các quốc gia thành viên trong việc xây dựng một ASEAN thống nhất, mạnh mẽ. Điều này tạo ra sức mạnh tổng hợp để đối phó với các thách thức chung và nâng cao vị thế của ASEAN trên trường quốc tế.
Hiệp định Khung về tăng cường hợp tác kinh tế ASEAN và thỏa thuận về Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) được ký kết năm 1992, tạo khuôn khổ căn bản cho hợp tác kinh tế và thương mại, đặt nền tảng quan trọng cho việc xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN sau này.
Năm 1994, Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) được thành lập, khởi đầu cơ chế đối thoại và tham vấn về các vấn đề chính trị, an ninh trong khu vực.
Năm 1995, ASEAN ký kết Hiệp ước về khu vực Đông Nam Á không vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), thể hiện cam kết đối với hòa bình và an ninh khu vực, ngăn chặn phổ biến vũ khí hạt nhân.
Năm 1997, ASEAN thông qua Tầm nhìn ASEAN 2020, định hướng phát triển chính của ASEAN trong những thập kỷ đầu thế kỷ 21, hướng tới mục tiêu xây dựng một tập hợp hài hòa các dân tộc ở Đông Nam Á, sống trong hòa bình, ổn định và thịnh vượng, gắn kết chặt chẽ.
ASEAN kết nạp Campuchia năm 1999, hoàn tất mục tiêu trở thành một tổ chức khu vực với đủ 10 nước Đông Nam Á.
Lễ kết nạp Campuchia vào ASEAN năm 1999, hoàn thiện một khối ASEAN thống nhất gồm 10 quốc gia Đông Nam Á.
Năm 2002, ASEAN và Trung Quốc ký Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), nêu cam kết giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, không sử dụng vũ lực.
Năm 2003, ASEAN thông qua Tuyên bố về sự hòa hợp ASEAN II (Tuyên bố Ba-li II), khẳng định quyết tâm xây dựng Cộng đồng ASEAN dựa trên ba trụ cột: Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội.
Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) lần thứ nhất được tổ chức tại Kuala Lumpur, Malaysia năm 2005, tạo diễn đàn đối thoại về các vấn đề chiến lược nhằm hỗ trợ mục tiêu xây dựng cộng đồng ở khu vực Đông Á.
Năm 2007, Hiến chương ASEAN ra đời, tạo tư cách pháp nhân cho ASEAN là một tổ chức hợp tác khu vực, đồng thời tạo cơ sở pháp lý và khuôn khổ thể chế để tăng cường liên kết và hợp tác ASEAN.
Năm 2009, Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN được thông qua, bao gồm các Kế hoạch tổng thể xây dựng các trụ cột Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội ASEAN.
Năm 2010, ASEAN thông qua Kế hoạch Tổng thể về Kết nối ASEAN (MPAC), đề ra các biện pháp cụ thể thực hiện kết nối các thành viên về hạ tầng, thể chế và người dân.
Năm 2011, Tuyên bố Bali về Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các quốc gia toàn cầu (Tuyên bố Bali III) được thông qua, khẳng định quyết tâm và cam kết của các nước ASEAN về xây dựng lập trường, quan điểm chung trong việc hợp tác ứng phó các vấn đề toàn cầu.
Cộng đồng ASEAN chính thức thành lập ngày 31/12/2015, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong quá trình phát triển của Hiệp hội, đưa ASEAN bước vào giai đoạn hợp tác mới. Cộng đồng ASEAN dựa trên ba trụ cột là Cộng đồng Chính trị-An Ninh, Cộng đồng Kinh tế và Cộng đồng Văn hóa-Xã hội.
ASEAN kỷ niệm 50 năm thành lập vào năm 2017, khẳng định vai trò quan trọng trong việc duy trì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực, với vị thế ngày càng tăng ở khu vực và trên thế giới.
