Hiệp ước Nhâm Tuất 1862, một dấu mốc đen tối trong lịch sử Việt Nam, đã chính thức nhượng ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ và Côn Đảo cho thực dân Pháp, mở đầu cho giai đoạn đô hộ kéo dài. Quyết định ký kết hiệp ước này đã gây ra nhiều tranh cãi và bất đồng trong triều đình nhà Nguyễn.
Sau khi hội kiến triều thần, vua Tự Đức đã phải chấp nhận một thực tế đau lòng: “Tạm thời khuất mình, tạm thời chịu phí, mà có thể cứu được quân dân, không bị mất đất đai thì nên lắm”. Quyết định này đã đặt Phan Thanh Giản và Lâm Duy Thiếp vào vị trí sứ thần đàm phán với Pháp.
Trước khi phái đoàn lên đường, vua Tự Đức đã căn dặn: “Đất đai quyết không thể nào cho được, tà giáo (ý nói Cơ Đốc giáo) quyết không cho tự do tuyên truyền”. Tuy nhiên, áp lực từ phía Pháp và những tính toán chiến lược của triều đình đã dẫn đến việc ký kết Hiệp ước Nhâm Tuất, một hiệp ước bất bình đẳng, gây tổn hại nghiêm trọng đến chủ quyền quốc gia. Khi biết tin Phan Thanh Giản vượt quyền ký kết nhượng đất, vua Tự Đức không khỏi xót xa: “Thương thay con đỏ của lịch triều, nào có tội gì?”.
Nội Dung Chính Của Hiệp Ước Nhâm Tuất (1862)
Hiệp ước Nhâm Tuất, ký ngày 5 tháng 6 năm 1862, bao gồm 12 điều khoản, trong đó hai điều quan trọng nhất là:
- Điều 3: Triều đình Huế nhượng cho Pháp ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ (Biên Hòa, Gia Định, Định Tường) và đảo Côn Lôn (Côn Đảo) với tất cả chủ quyền.
- Điều 8: Triều đình Huế phải bồi thường chiến phí cho Pháp với số tiền 4 triệu đồng bạc, tương đương 2.880.000 lạng bạc, trong vòng 10 năm.
Vùng đất nhượng cho Pháp bao gồm khu vực phía bắc giáp Cao Miên, phía nam giáp biển, phía đông giáp dãy núi Bình Thuận và phía tây giáp ba tỉnh miền Tây Nam Kỳ (Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên), nơi các lực lượng kháng chiến người Việt đang ẩn náu và tổ chức.
Diễn Biến Sau Ký Kết Hiệp Ước
Sau khi ký kết, hiệp ước được trình lên Pháp hoàng để phê chuẩn. Về phía Đại Nam, triều đình Huế đã thực hiện nghĩa vụ bồi thường chiến phí lần đầu vào ngày 2 tháng 12 năm 1862. Tuy nhiên, triều đình vẫn hy vọng phía Pháp xem xét lại nội dung hiệp ước, đặc biệt là điều khoản nhượng đất, và mong muốn được cử một sứ bộ sang Paris.
Tuy nhiên, chỉ bốn ngày sau yêu cầu của triều đình Huế, các cuộc tấn công và bao vây các pháo đài Pháp từ các nghĩa quân yêu nước đã diễn ra khắp nơi, từ Rạch Cát, Biên Hòa, Bà Rịa, Chợ Lớn đến Mỹ Tho. Điều này buộc Thống soái Bonard phải hành quân trấn áp các lực lượng nổi dậy và gây áp lực lên triều đình Huế để sớm phê chuẩn hiệp ước.
Cuối tháng 1 năm 1863, bản hiệp ước đã được Pháp hoàng phê chuẩn được mang đến Sài Gòn. Đồng thời, Đề đốc Pierre-Paul Marie de La Grandière được bổ nhiệm làm Thống soái tạm quyền thay cho Bonard.
Trước áp lực lớn từ phía Pháp, triều đình Huế cuối cùng đã chấp nhận trao đổi hiệp ước. Lễ trao đổi diễn ra vào ngày 14 tháng 4 năm 1863, với đại diện phía triều đình Huế là Phan Thanh Giản. Sau sự kiện này, Bonard bàn giao chính quyền lại cho Đề đốc La Grandière và lên đường về Pháp, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quá trình xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp.
Hiệp ước 1862 không chỉ là sự mất mát về lãnh thổ và tài chính mà còn là sự khởi đầu cho một giai đoạn lịch sử đầy đau thương và mất mát của dân tộc Việt Nam. Nó là lời nhắc nhở về sự cần thiết phải bảo vệ chủ quyền và độc lập quốc gia, đồng thời là bài học sâu sắc về sự đoàn kết và kiên cường của dân tộc trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm.