Hạt gạo không chỉ là lương thực mà còn là biểu tượng văn hóa, là kết tinh của mồ hôi và công sức. Trong kho tàng văn học Việt Nam, bài thơ “Hạt gạo làng ta” của Trần Đăng Khoa đã khắc họa một cách sâu sắc và cảm động giá trị thiêng liêng của hạt gạo, đồng thời gợi nhắc về những vất vả, nhọc nhằn của người nông dân. Bài thơ ra đời năm 1968 khi tác giả mới 10 tuổi, nhưng đã thể hiện một cái nhìn thấu đáo, giàu tình cảm về cuộc sống và con người Việt Nam.
Hạt gạo làng ta
Có vị phù sa
Của sông Kinh Thầy
Có hương sen thơm
Trong hồ nước đầy
Có lời mẹ hát
Ngọt bùi hôm nay
Hạt gạo làng ta
Có bão tháng bảy
Có mưa tháng ba
Giọt mồ hôi sa
Những trưa tháng sáu
Nước như ai nấu
Chết cả cá cờ
Cua ngoi lên bờ
Bài thơ mở đầu bằng những dòng thơ giản dị, mộc mạc, ca ngợi hương vị đặc biệt của hạt gạo làng ta. Hạt gạo ấy mang trong mình vị phù sa của dòng sông Kinh Thầy, hương sen thơm ngát của hồ nước đầy, và cả lời ru ngọt ngào của mẹ. Tất cả hòa quyện tạo nên một hương vị quê hương thân thương, gần gũi.
Tiếp theo, Trần Đăng Khoa đã tái hiện lại những khó khăn, vất vả của người nông dân trong quá trình làm ra hạt gạo. Đó là những cơn bão tháng bảy, những trận mưa tháng ba, và những giọt mồ hôi rơi trên cánh đồng vào những trưa tháng sáu nắng như đổ lửa. Hình ảnh “nước như ai nấu, chết cả cá cờ, cua ngoi lên bờ” đã lột tả một cách chân thực sự khắc nghiệt của thiên nhiên, đồng thời thể hiện sự kiên cường, bền bỉ của người nông dân Việt Nam.
“Hạt gạo làng ta” không chỉ là một bài thơ về hạt gạo, mà còn là một bài ca về tình yêu quê hương, đất nước, về sự gắn bó giữa con người với thiên nhiên. Bài thơ đã khơi gợi trong lòng người đọc những cảm xúc sâu lắng, những suy ngẫm về giá trị của lao động và sự trân trọng đối với những gì mình đang có. Nó nhắc nhở chúng ta về câu ca dao:
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần
Hạt gạo không chỉ là nguồn lương thực nuôi sống con người mà còn là nguyên liệu để chế biến ra vô vàn món ăn đặc sắc, mang đậm hương vị của từng vùng miền. Từ cơm trắng dẻo thơm đến các loại bánh, chè, xôi, mỗi món ăn đều là một tác phẩm nghệ thuật, là sự kết hợp tinh tế giữa hương vị tự nhiên và bàn tay khéo léo của con người.
Hình ảnh cả gia đình quây quần bên bếp lửa hồng trong những ngày đông giá rét, cùng nhau canh nồi bánh chưng, bánh tét đã trở thành một nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Hương vị của bánh chưng, của gạo nếp thơm dẻo đã đi sâu vào tâm hồn mỗi người con đất Việt, là hành trang không thể thiếu trên mỗi bước đường đời.
