Gió phơn, hay còn gọi là gió Lào, là một hiện tượng thời tiết đặc trưng ở Việt Nam, đặc biệt là khu vực miền Trung. Vậy Gió Phơn Có đặc điểm gì? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về nguồn gốc, cơ chế hình thành, đặc điểm và ảnh hưởng của loại gió này đến đời sống và sản xuất.
1. Cơ Chế Hình Thành Gió Phơn
Gió phơn hình thành khi một khối không khí ẩm di chuyển và bị chặn lại bởi một dãy núi. Quá trình này diễn ra theo các bước sau:
- Sườn đón gió: Không khí ẩm bị đẩy lên cao, nhiệt độ giảm (khoảng 0.6°C/100m). Hơi nước ngưng tụ thành mây và gây mưa ở sườn đón gió.
- Vượt đỉnh núi: Sau khi trút mưa, không khí mất đi độ ẩm và trở nên khô hơn.
- Sườn khuất gió: Khi không khí di chuyển xuống sườn khuất gió, nhiệt độ tăng lên (khoảng 1°C/100m) do áp suất tăng lên. Kết quả là tạo ra gió khô và nóng.
2. Đặc Điểm Của Gió Phơn Ở Việt Nam
Gió phơn ở Việt Nam có những đặc điểm riêng biệt, chịu ảnh hưởng bởi địa hình và hoàn lưu khí quyển của khu vực.
- Nguồn gốc: Gió tây nam từ vịnh Bengal (khu vực áp cao Bắc Ấn Độ Dương) là nguồn gốc chính của gió phơn ở Việt Nam. Khi thổi qua dãy Trường Sơn và các dãy núi dọc biên giới Việt – Lào, gió bị biến tính và trở nên khô nóng.
- Hướng gió: Gió chủ yếu thổi theo hướng tây nam và tây.
- Tính chất: Gió phơn có đặc điểm khô và nóng, gây ra nhiệt độ cao, độ ẩm thấp và thường không kèm theo mưa.
- Thời gian hoạt động: Gió phơn thường xuất hiện vào đầu mùa hè (tháng 5 đến tháng 7). Các đợt gió có thể kéo dài từ 2-3 ngày, thậm chí hơn 15 ngày. Cường độ gió mạnh nhất thường vào buổi trưa đến chiều (11 giờ đến 15 giờ).
- Phạm vi ảnh hưởng: Gió phơn tác động chủ yếu đến khu vực ven biển Trung Bộ và phía nam Tây Bắc. Trong đó, Bắc Trung Bộ là khu vực chịu ảnh hưởng mạnh nhất.
Hình ảnh minh họa gió phơn Tây Nam từ vịnh Bengal vượt dãy Trường Sơn, gây hiệu ứng khô nóng ở khu vực Bắc Trung Bộ
- Tác động đến khí hậu: Gió phơn gây ra thời tiết nắng nóng, khô hạn, ít mưa, độ ẩm thấp và trời quang mây. Một khu vực được xác định có gió phơn hoạt động khi nhiệt độ đo được lúc 13h00 trên 34°C và độ ẩm tương đối dưới 65%. Gió phơn tây nam cũng khiến cho mùa mưa ở Trung Bộ đến muộn hơn, thường dồn vào thời kỳ thu – đông.
3. Tại Sao Gió Phơn Hoạt Động Mạnh Nhất Ở Bắc Trung Bộ?
Bắc Trung Bộ là nơi hội tụ đầy đủ các điều kiện thuận lợi cho sự hình thành và phát triển của gió phơn, bao gồm:
- Hoàn lưu khí quyển: Vào đầu mùa hè, gió tây nam từ vịnh Bengal hoạt động mạnh, nhưng tầng ẩm mỏng (từ mặt đất đến độ cao 4-5 km). Khi vượt qua dãy Trường Sơn Bắc, gió này tạo ra hiệu ứng phơn khô nóng cho ven biển Bắc Trung Bộ.
- Địa hình: Phần lớn diện tích Bắc Trung Bộ là đồi núi, với dãy Trường Sơn Bắc chạy theo hướng tây bắc – đông nam, vuông góc với hướng gió. Các dãy núi cao trên 2000m làm tăng cường sự biến tính của gió khi vượt núi.
- Bề mặt đệm: Ven biển Bắc Trung Bộ chủ yếu là đất cát pha, dễ bị đốt nóng nhanh và bốc hơi mạnh. Thảm thực vật nghèo nàn cũng làm tăng cường tính chất khô nóng của gió phơn.
4. Ảnh Hưởng Của Gió Phơn Đến Đời Sống Và Sản Xuất
Gió phơn có cả tác động tiêu cực và tích cực đến đời sống và sản xuất:
-
Ảnh hưởng tiêu cực:
- Gây ra thời tiết hanh khô, độ ẩm thấp, nóng bức, gây hạn hán, nứt nẻ ruộng đồng.
- Tăng nguy cơ cháy rừng.
- Ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và sức khỏe con người.
- Làm giảm tuổi thọ các công trình xây dựng.
-
Ảnh hưởng tích cực:
- Tạo điều kiện thuận lợi để phơi sấy và bảo quản nông sản.
- Phát triển năng lượng mặt trời.
- Sản xuất muối.
Hiểu rõ về đặc điểm của gió phơn giúp chúng ta có những biện pháp phòng tránh và ứng phó phù hợp để giảm thiểu tác động tiêu cực và tận dụng những lợi ích mà nó mang lại.
