“Gió lạnh đầu mùa” của Thạch Lam là một tác phẩm kinh điển trong chương trình Ngữ Văn, không chỉ bởi giá trị văn chương mà còn bởi những bài học nhân văn sâu sắc. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích tác phẩm, kèm theo các dạng bài tập đọc hiểu thường gặp, giúp bạn nắm vững kiến thức và kỹ năng làm bài.
Truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa” của Thạch Lam, với ngòi bút tinh tế và giàu cảm xúc, đã khắc họa một cách chân thực cuộc sống của người dân nghèo trong xã hội cũ. Tác phẩm không chỉ là một câu chuyện về mùa đông lạnh giá mà còn là một bức tranh về tình người ấm áp, sự sẻ chia và lòng trắc ẩn. Để hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm này, chúng ta hãy cùng nhau phân tích các khía cạnh nội dung và nghệ thuật, đồng thời luyện tập với các dạng bài đọc hiểu thường gặp.
Phân Tích Tác Phẩm “Gió Lạnh Đầu Mùa”
1. Tóm Tắt Tác Phẩm
Truyện kể về hai chị em Sơn và Lan, sống trong một gia đình khá giả. Một ngày, gió lạnh đầu mùa ùa về, Sơn thấy những đứa trẻ nghèo ở xóm chợ co ro trong manh áo mỏng. Động lòng trắc ẩn, Sơn và Lan đã mang chiếc áo bông cũ của em Duyên (người em gái đã mất) cho Hiên, một cô bé nghèo khổ trong xóm.
2. Giá Trị Nội Dung
- Tình Người, Lòng Nhân Ái: Tác phẩm ca ngợi tình yêu thương giữa con người, đặc biệt là sự sẻ chia, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Hành động của Sơn và Lan thể hiện tấm lòng nhân ái, sự đồng cảm sâu sắc với những mảnh đời bất hạnh.
- Sự Cảm Nhận Tinh Tế Về Thế Giới Xung Quanh: Thạch Lam đã miêu tả một cách chân thực và sinh động sự thay đổi của thời tiết, từ những ngày nắng ấm cuối thu sang những ngày đông giá rét. Qua đó, ta thấy được sự nhạy cảm, tinh tế của nhân vật Sơn trước những biến chuyển của cuộc sống.
- Phản Ánh Cuộc Sống Khó Khăn Của Người Nghèo: Tác phẩm tái hiện một cách chân thực cuộc sống nghèo khổ, thiếu thốn của những đứa trẻ ở xóm chợ. Qua hình ảnh những manh áo rách tả tơi, những khuôn mặt tím tái vì lạnh, ta thấy được sự bất công trong xã hội và càng trân trọng hơn những tấm lòng nhân ái.
3. Giá Trị Nghệ Thuật
- Ngôn Ngữ Giản Dị, Trong Sáng: Thạch Lam sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi với đời thường, nhưng vẫn giàu chất thơ. Các chi tiết miêu tả được chọn lọc kỹ càng, gợi hình, gợi cảm, tạo nên một bức tranh sinh động về cuộc sống.
- Miêu Tả Tâm Lý Nhân Vật Tinh Tế: Thạch Lam đã thành công trong việc miêu tả tâm lý nhân vật, đặc biệt là nhân vật Sơn. Những cảm xúc, suy nghĩ của Sơn được thể hiện một cách chân thực, tự nhiên, giúp người đọc hiểu rõ hơn về tấm lòng nhân ái của cậu bé.
- Kết Hợp Tự Sự, Miêu Tả và Biểu Cảm: Tác phẩm có sự kết hợp hài hòa giữa tự sự (kể chuyện), miêu tả (tả cảnh, tả người) và biểu cảm (thể hiện cảm xúc). Điều này giúp cho câu chuyện trở nên sinh động, hấp dẫn và giàu cảm xúc hơn.
Các Dạng Bài Tập Đọc Hiểu “Gió Lạnh Đầu Mùa” và Gợi Ý Đáp Án
Đoạn trích:
“Sơn xúng xính rủ chị ra chợ chơi. Nhà Sơn ở quay lưng vào chợ, cạnh một dãy nhà lá của những người nghèo khổ mà Sơn quen biết cả vì họ vẫn vào vay mượn ở nhà Sơn. Sơn biết lũ trẻ con các gia đình ấy chắc bây giờ đương đợi mình ở cuối chợ để đánh khăng, đánh đáo.
Không phải ngày phiên, nên chợ vắng không. Mấy cái quán chơ vơ lộng gió, rác bẩn rải rác lẫn với lá rụng của cây đề. Gió thổi mạnh làm Sơn thấy lạnh và cay mắt. Nhưng chân trời trong hơn mọi hôm, những làng ở xa Sơn thấy rõ như ở gần. Mặt đất rắn lại và nứt nẻ những đường nho nhỏ, kêu vang lên lanh tanh dưới nhịp guốc của hai chị em.
Đến cuối chợ đã thấy lũ trẻ đang quây quần chơi nghịch. Chúng nó thấy chị em Sơn đến đều lộ vẻ vui mừng, nhưng chúng vẫn đứng xa, không dám vồ vập. Chúng như biết cái phận nghèo hèn của chúng vậy, tuy Sơn và chị vẫn thân mật chơi đùa với chúng, chứ không kiêu kỳ và khinh khỉnh như các em họ của Sơn.“*
Câu hỏi:
- Xác định phương thức biểu đạt chính của đoạn trích trên?
Gợi ý: Tự sự kết hợp với miêu tả. - Tìm các chi tiết miêu tả khung cảnh chợ trong đoạn trích. Các chi tiết này gợi cho em cảm nhận gì?
Gợi ý: Chợ vắng không, quán chơ vơ lộng gió, rác bẩn rải rác lẫn với lá rụng, gió thổi mạnh, mặt đất rắn lại và nứt nẻ… Các chi tiết này gợi cảm giác về một không gian tiêu điều, lạnh lẽo và có phần xơ xác. - Nhận xét về thái độ của Sơn và Lan đối với những đứa trẻ nghèo trong xóm chợ. Thái độ đó thể hiện phẩm chất gì của hai nhân vật này?
Gợi ý: Sơn và Lan thân mật chơi đùa với những đứa trẻ nghèo, không kiêu kỳ, khinh khỉnh. Thái độ đó thể hiện sự hòa đồng, cởi mở, không phân biệt giàu nghèo và lòng nhân ái của hai nhân vật. - Em rút ra bài học gì từ câu chuyện về tình người trong đoạn trích trên?
Gợi ý: Cần yêu thương, sẻ chia và giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn hơn mình. Không nên phân biệt đối xử, coi thường người khác vì sự khác biệt về vật chất.
Mở Rộng và Liên Hệ Thực Tế
- So Sánh với Các Tác Phẩm Khác: So sánh “Gió lạnh đầu mùa” với các tác phẩm khác cùng chủ đề như “Lão Hạc” của Nam Cao, “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố để thấy được sự khác biệt trong cách miêu tả cuộc sống người nghèo và thể hiện lòng nhân ái của các nhà văn.
- Liên Hệ Thực Tế: Tìm kiếm những câu chuyện, những tấm gương về lòng nhân ái, sự sẻ chia trong cuộc sống hiện đại. Suy nghĩ về trách nhiệm của bản thân trong việc giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn.
- Bày Tỏ Quan Điểm Cá Nhân: Viết một đoạn văn ngắn bày tỏ suy nghĩ của em về ý nghĩa của lòng nhân ái trong cuộc sống.
“Gió lạnh đầu mùa” không chỉ là một câu chuyện về mùa đông mà còn là một bài học sâu sắc về tình người. Hy vọng rằng, qua bài viết này, bạn sẽ hiểu rõ hơn về tác phẩm và rút ra được những bài học ý nghĩa cho bản thân. Đừng quên luyện tập thêm các dạng bài đọc hiểu khác để củng cố kiến thức và kỹ năng làm bài nhé!
