Từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX, nền giáo dục và khoa cử của Đại Việt đã trải qua một quá trình phát triển lâu dài và có những đặc điểm nổi bật, đóng góp quan trọng vào sự phát triển văn minh của quốc gia.
Giáo dục Đại Việt bắt đầu được hình thành từ thời nhà Lý, đánh dấu bước khởi đầu cho việc xây dựng một hệ thống giáo dục chính quy. Tuy nhiên, vào giai đoạn này, giáo dục vẫn còn sơ khai và chưa được tổ chức một cách bài bản.
Đến thời Trần, nền khoa cử dần đi vào quy củ và nề nếp hơn. Triều đình Trần chú trọng việc mở các kỳ thi để tuyển chọn nhân tài, từng bước hoàn thiện hệ thống giáo dục Nho học.
Từ thời Lê sơ, đặc biệt là dưới triều vua Lê Thánh Tông, giáo dục Nho học phát triển mạnh mẽ và đạt đến đỉnh cao. Khoa cử trở thành con đường chính để tiến thân, thu hút đông đảo sĩ tử tham gia.
Nền giáo dục và khoa cử của Đại Việt đã đào tạo ra nhiều nhân vật xuất chúng, đóng góp to lớn cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Tiêu biểu như Lê Văn Hưu, Mạc Đĩnh Chi, Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Lê Quý Đôn,… Họ không chỉ là những quan lại tài năng mà còn là những nhà văn hóa, nhà tư tưởng lớn của dân tộc.
Các triều đại Đại Việt luôn có những chính sách khuyến khích giáo dục và khoa cử, xem đây là quốc sách hàng đầu.
- Nhà Lê sơ từ năm 1442 tổ chức lễ xướng danh (lễ đọc tên người đỗ) và vinh quy bái tổ (lễ đón rước người đỗ về làng).
- Năm 1484, vua Lê Thánh Tông cho dựng bia đá ở Văn Miếu, khắc tên những người đỗ tiến sĩ để tôn vinh hiền tài và khuyến khích học tập.
- Nhà Nguyễn đặt ở mỗi tỉnh một quan Đốc học chuyên trách việc giáo dục, khoa cử, thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến sự nghiệp giáo dục của quốc gia.
Nền giáo dục và khoa cử của văn minh Đại Việt từ thế kỷ X đến XIX đã tạo nên một hệ thống giáo dục Nho học hoàn chỉnh, góp phần đào tạo ra đội ngũ trí thức, quan lại phục vụ đất nước. Đồng thời, nó cũng thúc đẩy sự phát triển văn hóa, tư tưởng và tinh thần hiếu học của dân tộc Việt Nam.
