Nền văn hóa Việt Nam hiện đại được tô điểm bởi ba phiên bản “Mắt Biếc” đầy cảm xúc: một trong âm nhạc, một trong văn học và sau này là một trong điện ảnh. Cả ba đều gợi lên nỗi buồn man mác và sự tiếc nuối về một tình yêu thời trẻ không thành. Đôi mắt tròn xoe, long lanh và trong veo ấy đã chạm đến trái tim của biết bao nghệ sĩ và khán giả. Hãy cùng nhau khám phá giá trị nghệ thuật sâu sắc của “Mắt Biếc” qua các hình thức thể hiện khác nhau.
Sự Ra Đời Của Những “Mắt Biếc”
“Mắt Biếc” Trong Âm Nhạc
“Mắt Biếc” của nhạc sĩ Ngô Thụy Miên, một bản tình ca bất hủ, ra đời vào ngày 28/3/1975. Đây được xem là tác phẩm cuối cùng mà ông sáng tác tại Sài Gòn trước năm 1975. Bài hát không chỉ là một phần quan trọng trong sự nghiệp đồ sộ của Ngô Thụy Miên mà còn là một trong những tác phẩm mà ông yêu thích nhất. Giai điệu du dương, cấu trúc bài hát chặt chẽ và lời ca đầy chất thơ đã thể hiện sự sáng tạo không ngừng và khát khao làm mới mình của nhạc sĩ tài hoa này.
“Mắt Biếc” Trong Văn Học
Cuốn tiểu thuyết “Mắt Biếc” của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh lần đầu tiên ra mắt vào năm 1990, nằm trong series truyện dành cho lứa tuổi thanh thiếu niên. Cùng với “Thằng Quỷ Nhỏ” và “Cô Gái Đến Từ Hôm Qua”, “Mắt Biếc” nhanh chóng chiếm được cảm tình của đông đảo độc giả. Tuy nhiên, “Mắt Biếc” đã vượt lên trên tất cả, trở thành một tác phẩm tiêu biểu, đánh dấu thành công rực rỡ trong sự nghiệp văn chương của Nguyễn Nhật Ánh. Đến nay, tác phẩm đã được tái bản hơn 44 lần và được dịch sang tiếng Nhật với tựa đề “Tsuburana Hitomi”.
“Mắt Biếc” Trong Điện Ảnh
Năm 2019, đạo diễn Victor Vũ đã đưa “Mắt Biếc” lên màn ảnh rộng, với sự tham gia của các diễn viên Trần Nghĩa, Trúc Anh và Trần Phong. Dự án phim được ấp ủ và thực hiện trong vòng 3 năm, từ 2016 đến 2019, với 44 ngày quay liên tục tại Quảng Nam và Huế. “Mắt Biếc” phiên bản điện ảnh đã nhận được sự đón nhận nhiệt tình từ khán giả, thể hiện qua doanh thu phòng vé ấn tượng, đạt 180 tỷ đồng. Bộ phim cũng trở thành đề tài bàn luận sôi nổi trên các mạng xã hội trong suốt thời gian công chiếu.
Nội Dung Mang Giá Trị Nhân Văn Sâu Sắc
“Mắt Biếc” Trong Âm Nhạc
“Mắt Biếc” của Ngô Thụy Miên kể về câu chuyện tình yêu dang dở giữa một chàng trai lãng mạn và một cô gái xinh đẹp. Dù nội dung không quá phức tạp, bài hát vẫn lay động trái tim người nghe bởi những cảm xúc bồi hồi, tiếc nuối và hoài niệm về một tình yêu đẹp. Ngô Thụy Miên đã thể hiện tài năng của mình trong việc xây dựng cấu trúc bài hát gọn gàng, sử dụng ngôn ngữ giản dị nhưng giàu sức gợi hình và gợi cảm, trên nền nhịp điệu Boston chậm rãi và da diết.
“Mắt Biếc” Trong Văn Học
Nguyễn Nhật Ánh đã khắc họa mối tình đơn phương của Ngạn dành cho Hà Lan, cô bạn có đôi mắt đẹp như tranh vẽ, bằng ngôn ngữ trong sáng và giản dị. Hơn 300 trang sách là hành trình họ cùng nhau trải qua những ngày thơ ấu đẹp đẽ ở làng Đo Đo, cùng nhau lớn lên và đối mặt với những thay đổi của cuộc đời. Dù cuộc sống có nhiều thăng trầm, Ngạn vẫn luôn hướng về Hà Lan với một tình yêu da diết. Thậm chí, nhiều năm sau, khi Trà Long, con gái của Hà Lan, lớn lên và dành tình cảm cho Ngạn, câu chuyện lại càng trở nên éo le và đầy cảm xúc.
“Mắt Biếc” Trong Điện Ảnh
“Mắt Biếc” phiên bản điện ảnh, dưới bàn tay của đạo diễn Victor Vũ, đã trung thành với cốt truyện gốc của Nguyễn Nhật Ánh, đồng thời thêm vào một số chi tiết để làm rõ hơn mạch kể và tăng tính kịch tính. Bên cạnh mối tình của Ngạn và Hà Lan, phim còn giới thiệu nhân vật cô giáo Hồng, người âm thầm yêu Ngạn. Cái kết của phim cũng có sự khác biệt so với truyện, mang đến một cái kết mở và “hạnh phúc” hơn cho Ngạn và Hà Lan.
Những Tình Yêu Day Dứt Khôn Nguôi
“Mắt Biếc” Trong Âm Nhạc
Bài hát “Mắt Biếc” được chia thành các đoạn đối xứng, thể hiện những kỷ niệm đẹp trong quá khứ và sự đối lập với hiện tại cô đơn. Giai điệu bài hát, lúc cao vút, lúc trầm lắng, tạo nên một cảm giác miên man, hoài niệm và day dứt. Những hồi ức đẹp giờ đây chỉ còn là nỗi buồn xa vắng.
*Nhớ tới năm xưa bên nhau
Bước trong chiều mưa phím ru nhẹ đưa
Bến cũ đam mê say sưa
Lá thu còn rơi người xa vắng người*
*Mắt biếc năm xưa nay đâu
Cánh sao còn đây tóc mây nào bay
Phố vắng mênh mang mưa rơi
Ước mơ nào nguôi tình đã phai rồi*
Tình yêu, với những cung bậc cảm xúc khác nhau, đã được Ngô Thụy Miên thể hiện một cách tinh tế và sâu sắc. Những kỷ niệm đẹp chỉ làm tăng thêm nỗi xa vắng khi người yêu đã rời xa. Một tình yêu dang dở, không thành, chỉ còn lại mình ta với ta.
*Dĩ vãng như bao cung tơ
Lướt theo chiều mơ kết muôn bài thơ
Nuối tiếc yêu đương xa xưa
Tháng năm nào trôi để nhớ nhung hoài*
Tình yêu như kiếp mây trôi…
“Mắt Biếc” Trong Văn Học
Ngạn và Hà Lan, từ những ngày còn là học sinh tiểu học, đã trở thành đôi bạn thân thiết. Sự dịu dàng và thơ ngây của Hà Lan khiến tuổi thơ của Ngạn trôi qua êm đềm.
“Đôi mắt của Hà Lan lại gợi tôi nghĩ đến bầu trời và dòng sông, đến những ước mơ dịu dàng của tình yêu và khi đó tôi không còn đủ can đảm để nhìn lâu vào đôi mắt nó như ngày xưa thơ dại.
Bao giờ tôi cũng muốn nhìn thấy Hà Lan cười. Tôi muốn nó vui vẻ suốt ngày. Có lẽ vì sự mong mỏi thầm kín đó, tôi không bao giờ từ chối Hà Lan một cái gì.“
Ngạn lớn lên, vẫn giữ nguyên sự hồn hậu và giản dị trong tâm hồn. Tình cảm dành cho Hà Lan cũng ngày càng trở nên sâu đậm hơn. Nhưng Hà Lan, giờ đã là một thiếu nữ xinh đẹp, lại bị thu hút bởi sự phồn hoa của phố thị.
“Hơn nửa ngày trời, xe mới về đến huyện. Từ huyện, tôi đạp xe về làng, trên con đường năm nào tôi và Hà Lan vẫn thường đi bên nhau những chiều thứ bảy. Con đường cũ chẳng có gì thay đổi, chạy dọc hai ven đường vẫn những cây bông gòn cao vút, những cây keo tây nơi trú ẩn của những con cánh quýt tuyệt đẹp, những cây sầu đông xơ xác và những hàng rào dâm bụt đỏ chói. Xa hơn nữa là những cánh đồng rập rờn sóng lúa, màu xanh trải dài đến tận lũy tre xa.
Hôm đầu tiên về làng, tôi ngạc nhiên thấy làng tôi khang khác. Mọi vật vẫn ở nguyên chỗ cũ nhưng khoảng cách giữa chúng dường như có ai đó thu ngắn lại. Tôi đi từ giếng Cây Duối về chợ Đo Đo, thấy đoạn đường sao mà ngắn ngủi, một chớp mắt đã tới nơi. Khoảng cách giữa chợ Đo Đo và nhà tôi cũng vậy, gần nhau đến buồn cười. Tôi nhìn vào chợ, thấy chợ bé đi nhiều. Cây bàng già không còn cao ghê gớm như tôi hằng tưởng. Mới đi khỏi làng có mấy tháng, khi trở về, tôi như người khổng lồ trong câu chuyện bà kể. Nếu bà còn sống hẳn tôi sẽ hỏi: “Bà ơi, ai đã thu nhỏ làng mình lại hở bà?”. Hẳn là bà sẽ đáp: “Không ai cả, cháu ạ. Tại vì cháu lớn lên đó thôi. Khi lớn lên, người ta thường thấy mọi thứ dường như bé đi!”. Nhưng bà tôi đã không còn để tôi hỏi và nghe bà âu yếm trả lời. Tôi chỉ nghe thấy cuộc trò chuyện kia trong trí tưởng tượng của tôi thôi.“
Nỗi day dứt cứ quẩn quanh trong trái tim Ngạn cho đến khi anh trở thành một người đàn ông trưởng thành. Một tình yêu không thành, chỉ là “những bản tình ca”, “những lời nói bâng quơ”.
Rất nhiều năm về sau này tôi thường tự trách mình tại sao hồi đó tôi không nói thẳng với Hà Lan là tôi yêu nó. Nếu tôi nói ra điều đó, hẳn cuộc đời của chúng tôi đã rẽ sang hướng khác, sáng sủa hơn và ít xây xát hơn. Nhưng thời gian càng lùi xa, tôi hiểu rằng điều đó thật ra không cần thiết như tôi nghĩ. Tôi đã viết những bản tình ca và hát chúng lên. Đó là lời tỏ tình của tôi. Trong những ngày tháng đó, Hà Lan đã nhìn thấu đáy lòng tôi như người làng Đo Đo nhìn thấu những viên sỏi phơi mình dưới lòng suối Lá vào những mùa nước cạn. Vậy thì, tôi cần gì phải nói ra những điều đã không còn là bí ẩn với cả hai đứa tôi. Và liệu có ích gì nếu tôi nói Hà Lan rằng tôi yêu nó và được nghe nó nói nó cũng yêu tôi, khi mà tất cả những điều đó đều có thể đổi thay trong một sớm mai nào?
“Mắt Biếc” Trong Điện Ảnh
“Mắt Biếc” phiên bản điện ảnh đã tái hiện lại mối quan hệ đầy tiếc nuối của Ngạn và Hà Lan một cách chân thực và sống động.
Việc sử dụng các kỹ thuật điện ảnh, những cú máy dài miêu tả vẻ đẹp của làng quê, cùng với phần âm nhạc được đầu tư kỹ lưỡng đã khiến câu chuyện tình này trở nên gần gũi và lay động lòng người. Diễn xuất của Trần Nghĩa, Trúc Anh và Trần Phong cũng được đánh giá cao vì sự gần gũi với hình tượng nhân vật trong tiểu thuyết.
Lời Kết
Mắt biếc năm xưa nay đâu?
Mỗi người trong chúng ta đều có một “mắt biếc” của riêng mình, tượng trưng cho những tình yêu dang dở thời trẻ. Nghệ thuật đã giúp chúng ta diễn tả những cảm xúc khó nói thành lời. Thay cho lời kết, xin trích dẫn một đoạn văn thể hiện nỗi day dứt về một tình yêu dành cho “mắt biếc”:
“Tôi gửi tình yêu cho mùa hè, nhưng mùa hè không giữ nổi. Mùa hè chỉ biết ra hoa, phượng đỏ sân trường và tiếng ve nỉ non trong lá. Mùa hè ngây ngô, giống như tôi vậy. Nó chẳng làm được những điều tôi ký thác. Nó để Hà Lan đốt tôi, đốt rụi. Trái tim tôi cháy thành tro, rơi vãi trên đường về.“
