Tố Hữu, người con ưu tú của văn học Việt Nam, đã để lại cho đời những vần thơ in đậm dấu ấn thời đại và tình yêu quê hương sâu sắc. Trong di sản đồ sộ ấy, “Nhớ đồng” nổi bật như một khúc ca da diết về chốn quê nhà, nơi nuôi dưỡng tâm hồn và khơi nguồn cảm hứng cho nhà thơ.
Gì Sâu Bằng Những Trưa Thương Nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!
Mở đầu bài thơ là một câu hỏi tu từ, gợi lên một không gian mênh mang của nỗi nhớ. “Gì sâu bằng những trưa thương nhớ?” không chỉ là câu hỏi mà còn là lời khẳng định về sự sâu sắc, da diết của tình cảm mà nhà thơ dành cho quê hương. Tiếng hò đơn độc vang vọng trong không gian tĩnh mịch càng làm tăng thêm cảm giác hiu quạnh, trống trải trong lòng người tù cách mạng. Nỗi nhớ ấy không chỉ là hoài niệm về những kỷ niệm đẹp mà còn là sự thôi thúc, khát khao được trở về, được hòa mình vào cuộc sống của quê hương.
Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi
Đâu ruộng tre mát thở yên vui
Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?
Đâu những đường con bước vạn đời
Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi, nhưng mà trôi cứ trôi…
Những câu hỏi tiếp theo vẽ nên một bức tranh quê hương đầy ắp những hình ảnh thân thuộc, gần gũi. Gió cồn thơm mùi đất, ruộng tre xanh mát, ô mạ non mơn mởn, nương khoai ngọt sắn bùi – tất cả những điều đó đã in sâu vào tâm trí nhà thơ, trở thành những ký ức không thể nào quên. Điệp từ “đâu” được lặp lại liên tiếp, nhấn mạnh sự da diết, khắc khoải trong nỗi nhớ của Tố Hữu. Thời gian vẫn trôi, nhưng những hình ảnh quê hương vẫn vẹn nguyên trong ký ức, không hề phai mờ.
Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh,
Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!
Lời than “Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!” như một tiếng nấc nghẹn ngào, thể hiện sự xót xa, đau đớn của người con xa quê. Nỗi nhớ không còn là những hình ảnh tĩnh lặng mà đã trở thành một cảm xúc mãnh liệt, trào dâng trong lòng nhà thơ.
Đâu những lưng cong xuống luống cày
Mà bùn hi vọng nức hương ngây
Và đâu hết những bàn tay ấy
Vãi giống tung trời những sớm mai?
Đâu những chiều sương phủ bãi đồng
Lúa mềm xao xác ở ven sông
Vẳng lên trong tiếng xe lúa nước
Một giọng hò đưa hố não nùng.
Không chỉ nhớ về cảnh vật, Tố Hữu còn nhớ về những con người lao động trên quê hương. Hình ảnh “lưng cong xuống luống cày” gợi lên sự vất vả, nhọc nhằn của người nông dân, nhưng cũng toát lên vẻ đẹp của sự cần cù, chịu khó. Những “bàn tay ấy” đã gieo mầm sự sống, vun đắp cho những mùa vàng bội thu. Tiếng hò trên đồng lúa, tiếng xe nước vang vọng trong chiều sương – tất cả đã tạo nên một âm thanh đặc trưng của làng quê Việt Nam.
Đâu dáng hình quen, đâu cả rồi
Sao mà cách biệt, quá xa xôi
Chao ôi thương nhớ, chao thương nhớ
Ôi mẹ già xa đơn chiếc ơi!
Đâu những hồn thân tự thuở xưa
Những hồn quen dãi gió dầm mưa
Những hồn chất phác hiền như đất
Khoai sắn tình quê rất thiệt thà!
Nỗi nhớ lan tỏa đến những người thân yêu, đặc biệt là “mẹ già xa đơn chiếc”. Tình mẫu tử thiêng liêng được thể hiện qua những dòng thơ đầy cảm xúc, gợi lên sự xót xa, lo lắng của người con dành cho mẹ. Bên cạnh đó, Tố Hữu cũng nhớ về những người đã khuất, những “hồn thân tự thuở xưa”, những người đã gắn bó máu thịt với quê hương, đất nước.
Đâu những ngày xưa, tôi nhớ tôi
Băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời
Vẩn vơ theo mãi vòng quanh quẩn
Muốn thoát, than ôi, bước chẳng rời.
Tố Hữu nhớ về những ngày tháng tuổi trẻ, khi còn “băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời”. Đó là những ngày tháng trăn trở, tìm kiếm lý tưởng sống.
Rồi một hôm nào, tôi thấy tôi
Nhẹ nhàng như con chim cà lơi
Say đồng hương nắng vui ca hát
Trên chín tầng cao bát ngát trời…
Khi tìm được lý tưởng cách mạng, tâm hồn Tố Hữu như được giải phóng. Ông ví mình như “con chim cà lơi”, tự do ca hát giữa trời cao.
Cho tới chừ đây, tới chừ đây
Tôi mơ qua cửa khám bao ngày
Tôi thu tất cả trong thầm lặng
Như cánh chim buồn nhớ gió mây.
Nhưng hiện tại, nhà thơ đang bị giam cầm trong tù ngục. Ông khao khát tự do, khao khát được trở về với quê hương, với đồng đội.
Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh
Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!
Hai câu thơ cuối cùng khép lại bài thơ, tạo thành một vòng tuần hoàn của nỗi nhớ. “Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh?” vẫn là câu hỏi day dứt, ám ảnh. “Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!” vẫn là tiếng gọi tha thiết, nghẹn ngào. Nỗi nhớ quê hương đã trở thành nguồn sức mạnh tinh thần, giúp Tố Hữu vượt qua những khó khăn, thử thách trong cuộc đời cách mạng.
“Nhớ đồng” không chỉ là bài thơ về nỗi nhớ quê hương mà còn là bài ca về tình yêu đất nước, về lý tưởng cách mạng cao đẹp. Những vần thơ của Tố Hữu đã chạm đến trái tim của hàng triệu người Việt Nam, khơi gợi lòng yêu quê hương, đất nước và niềm tự hào dân tộc.
