Thời kỳ Văn Lang – Âu Lạc là giai đoạn hình thành nền văn minh Việt cổ, với những truyền thuyết không chỉ phản ánh lịch sử mà còn thấm đẫm đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Những câu chuyện này được truyền miệng qua nhiều thế hệ, trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa dân tộc.
Một trong những truyền thuyết tiêu biểu nhất là câu chuyện “Con Rồng Cháu Tiên”.
Truyền thuyết này kể về Lạc Long Quân, vị thần mình rồng, lấy Âu Cơ, người con gái Tiên. Âu Cơ sinh ra một bọc trăm trứng, nở thành trăm người con. Một nửa theo mẹ lên núi, một nửa theo cha xuống biển. Chi tiết này giải thích nguồn gốc “đồng bào” của người Việt, cùng chung dòng máu Lạc Hồng. Nó cũng phản ánh đời sống kinh tế đa dạng của người Việt cổ, với một bộ phận gắn bó với nông nghiệp trên núi và một bộ phận khai thác nguồn lợi từ biển cả.
Tiếp đến là truyền thuyết “Sơn Tinh – Thủy Tinh”.
Câu chuyện này không chỉ lý giải hiện tượng lũ lụt hàng năm mà còn thể hiện ước mơ chinh phục tự nhiên, bảo vệ mùa màng của cư dân nông nghiệp lúa nước. Sơn Tinh tượng trưng cho sức mạnh của con người trong việc đắp đê, ngăn lũ, còn Thủy Tinh đại diện cho sức mạnh của thiên nhiên. Cuộc chiến bất phân thắng bại giữa hai vị thần thể hiện sự đấu tranh liên tục của con người để thích nghi và làm chủ môi trường sống.
Không thể không nhắc đến truyền thuyết “Thánh Gióng”.
Thánh Gióng là biểu tượng cho sức mạnh phi thường, tinh thần yêu nước và lòng dũng cảm chống giặc ngoại xâm của người Việt. Chi tiết cậu bé làng Gióng lớn nhanh như thổi sau khi nghe tiếng loa báo hiệu giặc đến thể hiện khát vọng về một sức mạnh tập thể, đoàn kết để bảo vệ đất nước. Hình ảnh Thánh Gióng cưỡi ngựa sắt, nhổ tre đánh giặc cho thấy sự sáng tạo và khả năng thích ứng của người Việt trong chiến tranh.
Cuối cùng, sự tích “Bánh Chưng, Bánh Giày” là một minh chứng rõ nét cho đời sống vật chất và tinh thần của cư dân Văn Lang.
Câu chuyện này không chỉ giải thích nguồn gốc của hai loại bánh truyền thống mà còn thể hiện quan niệm về vũ trụ (trời tròn, đất vuông) và lòng biết ơn tổ tiên, đất trời đã ban cho mùa màng bội thu. Bánh chưng, với hình vuông và nhân đậu xanh, thịt mỡ, tượng trưng cho đất đai màu mỡ và cuộc sống ấm no. Bánh giày, với hình tròn, tượng trưng cho bầu trời và sự che chở của các vị thần.
Những truyền thuyết này không chỉ là những câu chuyện cổ tích mà còn là những bài học lịch sử, văn hóa, đạo đức sâu sắc, góp phần hình thành nên bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc Việt Nam. Chúng phản ánh đời sống vật chất, tinh thần, ước mơ và khát vọng của cư dân Văn Lang – Âu Lạc, đồng thời là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ sau này.
