Trong các lĩnh vực khoa học kỹ thuật, đặc biệt là địa chất, việc sử dụng thống nhất các thuật ngữ, ký hiệu và đơn vị đo là vô cùng quan trọng. Sự thiếu nhất quán có thể dẫn đến nhầm lẫn, sai sót trong tính toán và truyền đạt thông tin. Bài viết này tập trung vào việc làm rõ sự khác biệt và cách sử dụng chính xác các thuật ngữ, ký hiệu, đặc biệt là đơn Vị Kn, thường gặp trong các báo cáo khảo sát địa chất ở Việt Nam.
Khối Lượng Thể Tích và Dung Trọng Tự Nhiên
Khái niệm “khối lượng thể tích” (ký hiệu ρ) đề cập đến khối lượng của một đơn vị thể tích, có thứ nguyên là [khối lượng]/[thể tích]. Đơn vị đo thường dùng là g/cm³, kg/m³, hoặc T/m³. Ngược lại, “dung trọng tự nhiên” (ký hiệu γ) biểu thị trọng lượng của một đơn vị thể tích, với thứ nguyên là [trọng lượng]/[thể tích]. Do đó, đơn vị đo phù hợp là N/m³ hoặc kN/m³.
Sự nhầm lẫn thường xảy ra khi sử dụng thuật ngữ “dung trọng tự nhiên” nhưng lại dùng đơn vị g/cm³, hoặc dùng “khối lượng thể tích” với ký hiệu γ. Để đảm bảo tính chính xác, cần tuân thủ nguyên tắc: dùng ρ cho “khối lượng thể tích” với đơn vị g/cm³, kg/m³, T/m³, và γ cho “dung trọng tự nhiên” với đơn vị N/m³ hoặc kN/m³.
Một điểm đáng lưu ý khác là sự pha trộn ngôn ngữ trong ký hiệu. Ví dụ, dung trọng tự nhiên ký hiệu là γw (w là ‘wet’ trong tiếng Anh), nhưng dung trọng khô lại ký hiệu là γk (k là ‘khô’ trong tiếng Việt), và dung trọng đẩy nổi là γđn (‘đẩy nổi’ trong tiếng Việt). Sự thiếu nhất quán này gây khó khăn trong việc hiểu và áp dụng các công thức.
Giới Hạn Atterberg
Tương tự, trong các thí nghiệm về giới hạn Atterberg, giới hạn chảy có thể ký hiệu là wch (ch – ‘chảy’ tiếng Việt) hoặc wL (L – ‘liquid’ tiếng Anh), còn giới hạn dẻo có thể là wp (p – ‘plastic’ tiếng Anh) hoặc wd (d – ‘dẻo’ tiếng Việt). Việc lựa chọn ký hiệu cần được thống nhất để tránh gây rối.
kG/cm² – Kg/cm² – kgf/cm² – KG/cm² và Đơn Vị Đo Áp Suất, Ứng Suất
Theo quy định của Việt Nam, đơn vị đo áp suất và ứng suất hợp pháp là pascal (Pa), thường được biểu diễn dưới dạng kilôpascal (kPa) trong địa kỹ thuật. Tuy nhiên, trước đây, kG/cm² thường được sử dụng. Vậy cách viết nào là chính xác?
Vì ‘kg’ là đơn vị đo khối lượng, không thể dùng để biểu diễn đơn vị đo lực trong biểu thức thứ nguyên của áp suất, ứng suất. Do đó, kg/cm², KG/cm², Kg/cm² đều không đúng. Cách viết đúng là kG/cm² hoặc kgf/cm². Trong đó:
- ‘k’ (kilô) là tiền tố, không được viết hoa.
- ‘G’ viết hoa trong ‘kG’ nhấn mạnh đây là đơn vị đo lực (kilôgram lực), không phải khối lượng (kilôgram).
- ‘f’ trong ‘kgf’ cũng có ý nghĩa tương tự, nhấn mạnh ‘kgf’ là kilôgram lực.
Vậy, có đơn vị kg/cm² không? Có, nhưng không dùng để biểu diễn áp suất/ứng suất. kg/cm² có nghĩa là ‘a surface density measurement unit’ (đơn vị đo mật độ bề mặt).
Trong bối cảnh hiện đại, việc chuyển đổi sang hệ đơn vị SI (Pascal) và sử dụng kN một cách chính xác là vô cùng cần thiết. Việc này giúp đảm bảo tính chính xác, nhất quán và khả năng so sánh kết quả giữa các nghiên cứu và dự án khác nhau.
Tóm lại, việc sử dụng đúng thuật ngữ, ký hiệu và đặc biệt là đơn vị kN trong các báo cáo khảo sát địa chất và các lĩnh vực kỹ thuật khác là vô cùng quan trọng. Điều này không chỉ thể hiện sự chuyên nghiệp mà còn đảm bảo tính chính xác và tin cậy của các kết quả, góp phần vào sự thành công của các dự án.