Trong văn chương cổ điển Việt Nam, hiếm có nhân vật nào lại được khắc họa với khí phách ngút trời và tinh thần tự do mãnh liệt như Từ Hải. Nguyễn Du, bằng ngòi bút tài hoa, đã vẽ nên một bức chân dung lẫy lừng về người anh hùng “đội Trời đạp đất ở đời,” một biểu tượng của khát vọng và sức mạnh phi thường.
Những dòng thơ đầu tiên về Từ Hải không chỉ giới thiệu một nhân vật, mà còn dựng nên một tượng đài về sự khác biệt và khí phách. “Râu hùm, hàm én, mày ngài, Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao” – những chi tiết ước lệ mang đậm chất cổ điển, nhưng lại có sức gợi hình mạnh mẽ, khắc họa một tướng mạo uy nghi, phi phàm.
Sự kết hợp giữa những hình ảnh ước lệ và nhịp điệu thơ mạnh mẽ đã tạo nên một ấn tượng sâu sắc về một con người khác biệt, một “đấng anh hùng” thực thụ.
“Đường đường một đấng anh hào, Côn quyền hơn sức, lược thao gồm tài.” Từ Hải không chỉ mạnh mẽ về thể chất mà còn sở hữu trí tuệ hơn người. Chữ “đường đường” được lặp lại càng nhấn mạnh vẻ uy nghi, chính trực của bậc anh hùng.
Nguyễn Du khéo léo hé lộ lai lịch của Từ Hải, một con người tự do, không ràng buộc bởi những quy tắc thông thường:
“Đội trời đạp đất ở đời,
Họ Từ, tên Hải vốn người Việt Đông.
Giang hồ quen thói vẫy vùng,
Gươm đàn nửa gánh, non sông một chèo.”
Câu thơ “Đội trời đạp đất ở đời” trở thành câu thơ đắt giá, thể hiện trọn vẹn tinh thần của Từ Hải. Anh ta không khuất phục trước bất kỳ thế lực nào, dám đương đầu với mọi khó khăn, gian khổ để sống một cuộc đời tự do, phóng khoáng. Cụm từ này không chỉ mô tả hành động, mà còn là tuyên ngôn về một lối sống, một triết lý sống đầy kiêu hãnh.
Việc sử dụng từ Hán Việt như “đấng anh hào”, “côn quyền”, “lược thao”, “giang hồ”, “vẫy vùng” không chỉ làm tăng thêm vẻ trang trọng, cổ kính mà còn góp phần khắc họa rõ nét tính cách anh hùng và khát vọng tự do của nhân vật. Âm “đ” trong các từ “đường đường”, “đấng”, “đội trời, đạp đất”, “ở đời”, “Việt Đông” vang lên hùng hồn, mạnh mẽ, thể hiện khí phách hiên ngang, bất khuất của Từ Hải.
Thậm chí, sau khi Từ Hải qua đời, Thúc Sinh vẫn nhắc lại với sự ngưỡng mộ:
“Đại vương tên Hải họ Từ,
Đánh quen trăm trận, sức dư muôn người.
… vẫy vùng trong bấy nhiêu niên,
Làm nên động địa kinh thiên đùng đùng,
Đại quân đồn đóng cõi đông…”
Những lời này khẳng định thêm tầm vóc phi thường của Từ Hải, một người có thể làm nên những điều “động địa kinh thiên,” làm rung chuyển cả đất trời.
Nguyễn Du không chỉ ca ngợi Từ Hải như một người anh hùng mà còn như một người đàn ông đa tình. Cuộc gặp gỡ định mệnh với Thúy Kiều đã hé lộ một khía cạnh khác trong con người Từ Hải, một trái tim biết rung động trước cái đẹp và tài năng.
Tóm lại, hình tượng Từ Hải “đội trời đạp đất ở đời” là một biểu tượng cho khát vọng tự do, sức mạnh và tinh thần bất khuất của con người Việt Nam. Nguyễn Du đã thành công trong việc khắc họa một nhân vật anh hùng vừa mạnh mẽ, vừa có chiều sâu nội tâm, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả qua nhiều thế hệ.
