Mỗi tác phẩm văn chương đều mang một sứ mệnh riêng, phản ánh cuộc sống qua lăng kính độc đáo của mỗi nhà văn. Và sau mỗi trang sách, ta lại bắt gặp những trăn trở, băn khoăn về số phận con người. Lão Hạc của Nam Cao và Cô bé bán diêm của An-đéc-xen là những minh chứng sâu sắc cho điều đó.
Nhân vật lão Hạc trong Lão Hạc đại diện cho số phận người nông dân nghèo khổ, sống mòn mỏi trong chờ đợi và hy vọng mong manh. Cuộc sống cô đơn dần gặm nhấm tâm hồn và thể xác già nua của lão.
Lão sống cô đơn, buồn tủi, chỉ có “cậu Vàng” làm bạn trong những ngày con trai đi biền biệt. “Vàng” là kỷ niệm thiêng liêng mà con trai để lại, càng thương nhớ con, lão càng quý mến “Vàng”. Lão âu yếm trò chuyện với nó như một người ông hiền hậu ân cần với đứa cháu ngoan. Yêu thương “cậu Vàng” là thế, nhưng bị dồn vào bước đường cùng, lão đành phải nhẫn tâm bán nó đi. Khi kể lại chuyện này với ông giáo, lão đau đớn xót xa tột cùng: “Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những nếp nhăn xô lại ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít…”. Lão khổ tâm, dằn vặt vì chuyện bán chó. Cái đói cứ đeo đẳng, khiến lão phải bòn củ chuối, rau má, sung luộc để kiếm bữa qua ngày mà vẫn không đủ. Cuối cùng, lão phải kết liễu cuộc đời bằng liều bả chó xin được của Binh Tư. Ôi, cái chết thật đau đớn và dữ dội, lão “vật vã trên giường, đầu tóc rũ rượi, áo quần xộc xệch, lão tru tréo, bọt mép sùi ra…”. Hình ảnh lão Hạc gợi lên ký ức buồn đau về thảm cảnh hai triệu người chết đói năm 1945, trước khi Cách mạng Tháng Tám nổ ra.
Người nông dân trong xã hội cũ phải chịu nhiều đau khổ, bất hạnh. Nhưng vượt lên trên những điều đó, họ vẫn giữ trọn những phẩm chất cao đẹp. Dù hiện thực có buồn thương đến đâu, nhân cách và phẩm chất cao quý của họ vẫn ngời sáng trong đêm tối, khiến ta thêm tin yêu con người, tin yêu cuộc sống.
Qua nhân vật lão Hạc, ta cảm nhận được tâm hồn, tình yêu tha thiết, niềm tin cháy bỏng và nhân cách cao thượng đáng nể trọng của người nông dân già nua, nghèo hèn phải tìm đến cái chết. Nếu nói lão Hạc chết vì đói nghèo thì chưa hiểu hết ý đồ của nhà văn Nam Cao. Ông đã khơi vào “luồng chưa ai khơi” trong hiện thực lúc bấy giờ là tinh thần trách nhiệm, tình yêu thương nhân ái, đức hy sinh cao cả của người cha trong hoàn cảnh vật lộn với cái đói. Lão Hạc chết là để bảo toàn danh dự và nhân cách, để giữ trọn tình yêu cho con, để thanh thản ra đi sau khi gửi gắm về mảnh vườn, tiền cưới vợ cho con, tiền lo ma chay, để khi về nơi miền cực lạc xa xôi còn có hàng xóm lo liệu. Chính sự chất phác, lương thiện đã giúp lão có những hành động đầy tự trọng ấy. Lão không muốn liên lụy đến ai mà chỉ âm thầm chịu khổ một mình.
Lão Hạc còn là người rất đôn hậu và cao cả. Lão đã khóc hu hu, đã xót xa đến tột cùng khi phải bán con chó. Lão ân hận, lão khóc như người có tội, lương tâm lão bị dày vò, cắn rứt chỉ vì không thủy chung với một con chó. Lòng nhân ái của lão khiến ta cảm động biết nhường nào.
Những đức tính khiến chúng ta phải cảm phục nhất ở lão Hạc đó là lòng yêu thương con bao la, đức hy sinh cao cả. Chính tình yêu con đã giúp lão ngăn con không bán vườn. Lúc khỏe, lão cố cày thuê cuốc mướn, đồng áng từ lúc bình minh đến khi hoàng hôn buông xuống, tất cả chỉ để dành dụm cho con ít tiền. Nhưng sau trận ốm, lão đã chẳng còn gì. Thương con, nên lão không muốn tiêu phạm vào một đồng tiền nào dành cho con. Lão nhịn ăn, nhịn mặc, một lòng vì con, để rồi lão đã chọn con đường quyên sinh để giữ trọn mảnh vườn cho con. Cái chết dữ dội và kinh hoàng lắm. Lão thương con ngay đến những giây phút cuối cùng của cuộc đời, nhưng lòng lão thanh thản, êm dịu.
Đến với cô bé bán diêm, ta thấy đây là một nhân vật đáng thương, chịu thiệt thòi cả về vật chất lẫn tinh thần. Mẹ mất, cô bé sống tủi cực với người cha nghiện ngập, bắt cô bé đi bán diêm. Trong lần cuối cùng của cuộc đời, cô bé đã có những ước nguyện bình thường như bao người, nhưng với em lại quá xa vời. Có lẽ phải tìm đến cái chết, em mới thoát khỏi những đau khổ của cuộc đời.
Cái chết của cô bé cũng vô cùng thương tâm, gây ám ảnh với bạn đọc. Buổi sáng đầu tiên của năm mới, mọi người ai cũng vui vẻ, rạng rỡ, nhưng em bé lại một mình chết ở xó tường. Em chết vì lạnh, vì lòng người vô cảm, không ai quan tâm, giúp đỡ em. Nhưng khi chết, đôi má em vẫn hồng, đôi môi như đang mỉm cười, vì em đã thoát khỏi cuộc sống bất hạnh, được đến với người bà yêu quý của mình. Thực tế, đây là một cái kết mang tính bi kịch. Hạnh phúc với mỗi con người là ở thực tại, ở trần thế này, nhưng em phải đến thế giới khác mới được hưởng trọn vẹn niềm hạnh phúc ấy.
Có thể nói, cả cô bé bán diêm và lão Hạc đều chọn cho mình cái chết để kết thúc cuộc đời đầy rẫy những nỗi đau. Đây chính là những trăn trở, băn khoăn trong lòng các tác giả. Cái chết tưởng chừng tiêu cực, nhưng chứa đựng trong đó là những trái tim nhân đạo sâu sắc. Chính cái chết của họ mới giúp họ chấm dứt cuộc sống đau khổ. Chính cái chết ấy mới khiến mọi người thức tỉnh về những phận đời nhỏ bé trong xã hội.
