“Truyện Kiều” của Nguyễn Du là một đỉnh cao của văn học Việt Nam, khắc họa sâu sắc số phận bi kịch của người phụ nữ tài sắc trong xã hội phong kiến. Trong đó, đoạn Trích Thúc Sinh Từ Biệt Thúy Kiều là một trong những khoảnh khắc đầy xúc động, thể hiện rõ nỗi buồn chia ly và dự cảm về tương lai bất định của Kiều.
Mối tình giữa Thúy Kiều và Thúc Sinh, dù không phải là tình yêu lý tưởng như với Kim Trọng, nhưng lại mang ý nghĩa đặc biệt trong cuộc đời Kiều. Thúc Sinh là ân nhân, là người đã chuộc nàng khỏi lầu xanh, mang đến cho nàng những tháng ngày bình yên hiếm hoi. Giờ đây, khi Thúc Sinh phải trở về Vô Tích để giải quyết chuyện gia đình, cuộc chia ly này chứa đựng nhiều nỗi niềm, trăn trở.
Mở đầu đoạn trích, Nguyễn Du đã vẽ nên một bức tranh chia ly đầy ám ảnh:
“Người lên ngựa, kẻ chia bào,
Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san.”
Câu thơ mang tính chất tả cảnh ngụ tình đặc sắc, “Người lên ngựa, kẻ chia bào” gợi sự bịn rịn, quyến luyến. Hình ảnh “rừng phong thu đã nhuốm màu quan san” không chỉ miêu tả cảnh sắc thiên nhiên mà còn thể hiện tâm trạng buồn bã, cô đơn của Kiều. Màu đỏ của lá phong hòa cùng “quan san” (cửa ải, biên giới) gợi cảm giác chia cắt, xa xôi. “Quan san” ở đây không chỉ là địa danh mà còn là ẩn dụ cho những khó khăn, trắc trở mà Kiều sẽ phải đối mặt trong tương lai.
Tiếp theo, nỗi buồn ly biệt càng được khắc sâu hơn qua những chi tiết:
“Dặm hồng bụi cuốn chinh an,
Trông người đã khuất mấy ngàn dâu xanh.”
“Dặm hồng bụi cuốn chinh an” gợi sự mịt mù, xa xăm của con đường phía trước. Hình ảnh “mấy ngàn dâu xanh” không chỉ là ước lệ về khoảng cách mà còn là biểu tượng cho sự chia lìa, cách trở. Đôi mắt dõi theo của Kiều chất chứa bao nỗi niềm, lo âu, thương nhớ.
Hai câu thơ tiếp theo tập trung miêu tả tâm trạng của cả người đi lẫn kẻ ở:
“Người về chiếc bóng năm canh,
Kẻ đi muôn dặm một mình xa xôi.”
Sự đối lập giữa “người về” và “kẻ đi” càng làm nổi bật sự cô đơn, lẻ loi của mỗi người. Kiều “chiếc bóng năm canh” gợi sự thao thức, trằn trọc, còn Thúc Sinh “muôn dặm một mình xa xôi” gợi sự cô độc, bơ vơ trên con đường dài. Những từ ngữ “chiếc bóng”, “một mình”, “xa xôi” được sử dụng một cách tinh tế, diễn tả sâu sắc nỗi buồn và sự trống vắng trong lòng mỗi người.
Đỉnh điểm của nỗi buồn chia ly được thể hiện qua hai câu thơ cuối:
“Vầng trăng ai xẻ làm đôi,
Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường.”
Đây là một trong những câu thơ hay nhất của “Truyện Kiều”, thể hiện sự sáng tạo độc đáo của Nguyễn Du. Hình ảnh “vầng trăng ai xẻ làm đôi” là một ẩn dụ sâu sắc, diễn tả sự chia cắt, ly biệt của Kiều và Thúc Sinh. Trăng vốn là biểu tượng của sự viên mãn, tròn đầy, nhưng giờ đây lại bị “xẻ làm đôi”, tượng trưng cho tình duyên dang dở, không trọn vẹn. “Nửa in gối chiếc” gợi sự cô đơn, lẻ bóng của Kiều, còn “nửa soi dặm trường” gợi sự cô độc, vất vả của Thúc Sinh trên con đường xa.
Giá trị nghệ thuật của đoạn trích nằm ở việc sử dụng ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, giàu cảm xúc. Nguyễn Du đã vận dụng thành công các biện pháp tu từ như ẩn dụ, hoán dụ, đối lập, ước lệ để diễn tả một cách tinh tế, sâu sắc nỗi buồn chia ly và dự cảm về tương lai bất định của Kiều.
Giá trị nội dung của đoạn trích thể hiện sự cảm thông, xót xa của Nguyễn Du đối với số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Đoạn trích cũng là một lời cảnh báo về những bất công, ngang trái của xã hội, nơi tình yêu và hạnh phúc thường bị chia cắt, ly tán.
Tóm lại, đoạn trích Thúc Sinh từ biệt Thúy Kiều là một trong những đoạn thơ hay nhất, xúc động nhất của “Truyện Kiều”. Đoạn trích không chỉ thể hiện tài năng nghệ thuật bậc thầy của Nguyễn Du mà còn chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc, góp phần làm nên sức sống lâu bền của tác phẩm trong lòng độc giả Việt Nam.
