Lãnh thổ Việt Nam trải dài trên nhiều vĩ độ, từ khoảng 8°34’B đến 23°23’B, tạo nên sự phân hóa tự nhiên rõ rệt giữa các vùng miền. Sự khác biệt này thể hiện qua nhiều yếu tố như khí hậu, địa hình, thổ nhưỡng, sinh vật và cảnh quan.
Sự phân hóa khí hậu là yếu tố dễ nhận thấy nhất. Miền Bắc, với đặc trưng khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa có mùa đông lạnh, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của gió mùa đông bắc. Trong khi đó, miền Nam mang đặc điểm khí hậu cận xích đạo và nhiệt đới gió mùa, với nền nhiệt cao quanh năm và hai mùa mưa – khô rõ rệt. Miền Trung là khu vực chuyển tiếp, chịu ảnh hưởng của cả hai miền Bắc và Nam, đồng thời có sự phân hóa theo chiều đông – tây do tác động của địa hình.
Địa hình cũng là một yếu tố quan trọng tạo nên sự phân hóa tự nhiên. Miền Bắc có địa hình đồi núi chiếm ưu thế, với nhiều dãy núi cao và thung lũng sâu. Miền Nam chủ yếu là đồng bằng châu thổ rộng lớn, được bồi đắp bởi phù sa của sông Mê Kông và sông Đồng Nai. Miền Trung là sự kết hợp giữa núi non và đồng bằng ven biển, với địa hình hẹp và dốc.
Sự khác biệt về khí hậu và địa hình đã tạo nên sự đa dạng về thổ nhưỡng và sinh vật. Miền Bắc có các loại đất feralit, đất phù sa cổ, với các hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa, rừng á nhiệt đới trên núi cao. Miền Nam có đất phù sa màu mỡ, đất phèn, đất mặn, thích hợp cho các loại cây trồng nhiệt đới và hệ sinh thái rừng ngập mặn. Miền Trung có sự xen kẽ giữa các loại đất và hệ sinh thái khác nhau, tạo nên sự phong phú và đa dạng về sinh học.
Tóm lại, do lãnh thổ kéo dài trên nhiều vĩ độ, tự nhiên nước ta có sự phân hóa rõ rệt, tạo nên sự đa dạng và phong phú về khí hậu, địa hình, thổ nhưỡng, sinh vật và cảnh quan. Sự phân hóa này không chỉ là đặc điểm tự nhiên nổi bật của Việt Nam mà còn là nguồn tài nguyên quan trọng, có ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Việc khai thác và sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên, phù hợp với đặc điểm của từng vùng miền là yếu tố then chốt để phát triển bền vững.
