Bình Ngô đại cáo không chỉ là một áng văn chương bất hủ mà còn là tuyên ngôn đanh thép về nền độc lập, tự chủ của dân tộc Việt Nam. Câu “Tự Triệu Đinh Lý Trần tạo ngã quốc” đã trở thành một biểu tượng, một niềm tự hào dân tộc. Tuy nhiên, câu chuyện về sự thay đổi cụm từ “Triệu Đinh Lý Trần” thành “Đinh Lê Lý Trần” trong các bản dịch và diễn giải khác nhau đã đặt ra nhiều câu hỏi về quan điểm lịch sử và ý thức hệ.
Trong quá khứ, Giáo sư Trần Quốc Vượng, một nhà sử học uy tín, từng có những thay đổi trong quan điểm về Triệu Đà. Ban đầu, ông xem Triệu Đà như một kẻ xâm lược, nhưng sau này lại có cái nhìn trung dung hơn, coi sự kiện Triệu Đà đánh Thục Phán là cuộc chiến giữa các liên minh bộ lạc.
Theo GS-TS Kiều Thu Hoạch, cách mô tả này của ông Vượng không khác gì nói về cuộc chiến giữa liên minh các bộ lạc chứ chẳng phải là xâm lược. Đặc biệt, ông Hoạch còn kể có lần, nhân tới thăm làng Đồng Sâm (tỉnh Thái Bình) thì ông Vượng đã có thái độ “bảo vệ” nhà Triệu khá rõ: “Khi nhìn thấy đền thờ Triệu Đà, ông Trần Quốc Vượng đã nhớ đến việc sửa câu văn trong Bình Ngô đại cáo: “Tự Triệu Đinh Lý Trần tạo ngã quốc”, ông bèn nói có ý chê một vài tác giả của sử học có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau – bắt buộc hay tự nguyện đã tự ý bỏ đi chữ Triệu, làm sai lạc quy tắc văn bản học”.
Việc thay đổi cụm từ “Triệu Đinh Lý Trần” thành “Đinh Lê Lý Trần” trong các bản dịch Bình Ngô đại cáo đã gây ra nhiều tranh cãi. GS Nguyễn Xuân Kính cho biết, năm 1972, GS Vũ Khiêu đã đưa ra một văn bản rất khác lạ, thay nhà Triệu bằng nhà Đinh:
Từ Đinh, Lê, Lý, Trần, xây dựng nền độc lập
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên, hùng cứ một phương
Tuy nhiên, Trần Trọng Kim mới là người đầu tiên dịch Bình Ngô đại cáo ra chữ quốc ngữ hiện đại. Ở lần dịch đầu tiên, ông vẫn giữ nguyên “Triệu Đinh Lý Trần”, nhưng đến lần dịch sau, cụm từ này đã bị thay đổi thành “Đinh Lê Lý Trần”.
Sự thay đổi này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Một số ý kiến cho rằng, việc loại bỏ Triệu Đà là do những tranh cãi về vai trò của ông trong lịch sử Việt Nam. Một số khác lại cho rằng, đó là do ảnh hưởng của ý thức hệ và quan điểm chính trị. Dù lý do là gì đi nữa, việc thay đổi này đã làm sai lệch ý nghĩa ban đầu của câu văn, đồng thời gây ra những tranh cãi không đáng có.
Vấn đề “đinh Lý Trần Lê Bao đời Xây Nền độc Lập” luôn là một chủ đề thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu lịch sử và dư luận xã hội. Việc đánh giá vai trò của các triều đại trong lịch sử Việt Nam, đặc biệt là triều Triệu, cần được xem xét một cách khách quan, toàn diện, dựa trên những bằng chứng lịch sử xác thực.
