Điểm nhìn, hay còn gọi là góc nhìn trần thuật, là một khái niệm then chốt trong phân tích văn học và nghệ thuật kể chuyện. Nó đề cập đến vị trí mà từ đó câu chuyện được kể, xác định người kể chuyện là ai, họ biết những gì, và họ truyền tải thông tin như thế nào đến khán giả hoặc người đọc. Điểm nhìn không chỉ đơn thuần là “ai đang kể”, mà còn là “cách họ kể” và “tại sao họ kể như vậy”. Việc lựa chọn điểm nhìn ảnh hưởng sâu sắc đến cách tiếp nhận và trải nghiệm câu chuyện.
Các Loại Điểm Nhìn Trần Thuật Phổ Biến
Có nhiều cách phân loại điểm nhìn, nhưng phổ biến nhất là dựa trên ngôi kể:
-
Điểm nhìn ngôi thứ nhất: Người kể chuyện là một nhân vật trong câu chuyện, sử dụng đại từ “tôi”. Ưu điểm của loại điểm nhìn này là tạo ra sự gần gũi, chân thực và cho phép người đọc thấu hiểu sâu sắc suy nghĩ, cảm xúc của nhân vật kể chuyện. Tuy nhiên, nó cũng có hạn chế là góc nhìn bị giới hạn bởi kinh nghiệm và hiểu biết của nhân vật đó, đôi khi có thể thiếu khách quan.
-
Điểm nhìn ngôi thứ ba: Người kể chuyện đứng ngoài câu chuyện, sử dụng đại từ “anh ấy”, “cô ấy”, “họ”. Điểm nhìn ngôi thứ ba lại chia thành hai loại chính:
-
Ngôi thứ ba toàn tri: Người kể chuyện biết tất cả mọi thứ về tất cả các nhân vật, sự kiện, quá khứ, hiện tại, tương lai, thậm chí cả suy nghĩ thầm kín nhất của họ. Điểm nhìn này cho phép người kể chuyện tự do di chuyển giữa các nhân vật, cung cấp thông tin một cách bao quát, khách quan.
-
Ngôi thứ ba hạn chế: Người kể chuyện chỉ tập trung vào suy nghĩ, cảm xúc, trải nghiệm của một hoặc một vài nhân vật nhất định. Điều này tạo ra sự đồng cảm với nhân vật, đồng thời tạo ra sự hồi hộp, bí ẩn khi người đọc chỉ biết những gì nhân vật đó biết.
-
-
Điểm nhìn luân phiên: Sử dụng xen kẽ điểm nhìn của nhiều nhân vật khác nhau trong cùng một câu chuyện. Điều này cho phép người đọc có được cái nhìn đa chiều, toàn diện hơn về sự kiện, đồng thời tạo ra sự tương phản, xung đột giữa các quan điểm khác nhau.
Minh họa các loại điểm nhìn trần thuật: ngôi thứ nhất (I), ngôi thứ ba toàn tri (omniscient), ngôi thứ ba hạn chế (limited).
Tầm Quan Trọng Của Điểm Nhìn Trần Thuật
Điểm nhìn không chỉ đơn thuần là một kỹ thuật kể chuyện, mà còn là một công cụ mạnh mẽ để định hình ý nghĩa, tác động của câu chuyện. Nó ảnh hưởng đến:
-
Sự đồng cảm của người đọc: Điểm nhìn ngôi thứ nhất thường tạo ra sự đồng cảm mạnh mẽ hơn so với ngôi thứ ba, vì người đọc được trực tiếp trải nghiệm thế giới thông qua lăng kính của nhân vật.
-
Độ tin cậy của câu chuyện: Điểm nhìn có thể ảnh hưởng đến mức độ tin cậy của câu chuyện. Một người kể chuyện ngôi thứ nhất có thể không đáng tin cậy, đặc biệt nếu họ có những động cơ ẩn giấu hoặc bị hạn chế về kiến thức.
-
Mức độ hồi hộp và bất ngờ: Điểm nhìn hạn chế có thể tạo ra sự hồi hộp, bất ngờ lớn hơn so với điểm nhìn toàn tri, vì người đọc chỉ biết những gì nhân vật đó biết.
-
Chủ đề và thông điệp: Điểm nhìn có thể được sử dụng để làm nổi bật các chủ đề và thông điệp nhất định. Ví dụ, một câu chuyện được kể từ góc độ của một người yếu thế có thể làm nổi bật sự bất công xã hội.
Ví dụ Về Sử Dụng Điểm Nhìn Hiệu Quả
-
“Giết con chim nhại” của Harper Lee: Được kể từ điểm nhìn của Scout Finch, một cô bé, cho phép người đọc trải nghiệm những phức tạp của phân biệt chủng tộc ở miền Nam Hoa Kỳ thông qua con mắt ngây thơ, nhưng sắc sảo của trẻ thơ.
-
“Pride and Prejudice” của Jane Austen: Chủ yếu được kể từ điểm nhìn của Elizabeth Bennet, cho phép người đọc hiểu rõ hơn về sự phát triển của nhân vật và những định kiến xã hội thời bấy giờ.
-
“As I Lay Dying” của William Faulkner: Sử dụng điểm nhìn luân phiên của nhiều thành viên trong gia đình Bundren, cho phép người đọc có cái nhìn đa chiều về nỗi đau, sự mất mát và những bí mật ẩn giấu trong gia đình.
Kết luận
Hiểu rõ “điểm Nhìn Là Gì” và cách nó hoạt động là vô cùng quan trọng đối với việc phân tích và đánh giá một tác phẩm văn học hoặc nghệ thuật kể chuyện. Sự lựa chọn điểm nhìn là một quyết định nghệ thuật quan trọng, có ảnh hưởng sâu sắc đến trải nghiệm của người đọc và ý nghĩa tổng thể của câu chuyện. Việc nắm vững khái niệm này giúp chúng ta đọc, xem và cảm nhận các tác phẩm nghệ thuật một cách sâu sắc và trọn vẹn hơn.