Cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc ở Việt Nam đầu thế kỷ XX chứng kiến sự xuất hiện của nhiều nhà yêu nước với những đường lối khác nhau. Trong số đó, Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh là hai nhân vật tiêu biểu, đại diện cho hai khuynh hướng cứu nước chủ yếu: bạo động và cải cách. Vậy điểm Khác Nhau Cơ Bản Giữa Phan Bội Châu Và Phan Châu Trinh Về Quá Trình Giải Phóng Dân Tộc Là gì? Bài viết này sẽ đi sâu phân tích sự khác biệt đó.
Từ nửa sau thế kỷ XIX, chủ nghĩa tư bản phương Tây chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, dẫn đến các cuộc chiến tranh xâm lược thuộc địa. Ở Việt Nam, thực dân Pháp tiến hành khai thác thuộc địa, làm thay đổi cơ cấu kinh tế, xã hội. Các giai cấp, tầng lớp mới xuất hiện, cùng với đó là những hệ tư tưởng mới du nhập.
Phan Bội Châu: Nhà yêu nước với chủ trương bạo động cách mạng, tìm kiếm sự giúp đỡ từ bên ngoài để đánh đuổi thực dân Pháp, giành lại độc lập dân tộc.
Phan Bội Châu và Khuynh Hướng Bạo Động
Phan Bội Châu (1867-1940) chủ trương dựa vào sự giúp đỡ từ bên ngoài, chủ yếu là Nhật Bản, để đánh Pháp giành độc lập. Ông thành lập Duy Tân hội (1904) với mục tiêu đánh đuổi Pháp, khôi phục Việt Nam và xây dựng một nhà nước quân chủ lập hiến theo mô hình Nhật Bản. Ông xác định nhiệm vụ đánh đuổi thực dân Pháp, giải phóng dân tộc, với con đường cứu nước là “cứu nước để cứu dân”.
Phan Bội Châu đã thành lập các tổ chức cách mạng như Hội Duy Tân, Hội Cống Hiến, và tổ chức phong trào Đông Du (1905-1908), đưa thanh niên Việt Nam sang Nhật Bản học tập. Sau khi phong trào Đông Du tan rã, ông về Trung Quốc lập ra Việt Nam Quang Phục Hội (1912) với mục tiêu đánh đuổi Pháp, khôi phục nước Việt Nam, thành lập nước Cộng hòa Dân quốc Việt Nam.
Khuynh hướng bạo động của Phan Bội Châu đã khơi dậy lòng yêu nước, cổ vũ tinh thần dân tộc, tập hợp lực lượng kháng Pháp. Tuy nhiên, việc cầu viện Nhật Bản, một nước đế quốc đang trỗi dậy, là một hạn chế lớn.
Phan Châu Trinh và Khuynh Hướng Cải Cách
Phan Châu Trinh (1872-1926) chủ trương tiến hành một phong trào Duy Tân nhằm vận động cải cách kinh tế, văn hóa, xã hội, gắn liền với việc động viên lòng yêu nước, căm thù giặc, đấu tranh cho dân tộc thoát khỏi ách thống trị của ngoại xâm.
Phan Châu Trinh chủ trương dùng những cải cách văn hóa, mở mang dân trí, nâng cao dân khí, phát triển kinh tế theo hướng tư bản chủ nghĩa trong khuôn khổ hợp pháp, làm cho dân giàu, nước mạnh, buộc thực dân Pháp phải trao trả độc lập cho nước Việt Nam. Ông phản đối việc dùng vũ lực để giành độc lập dân tộc, chủ trương “Bất bạo động, bạo động tắc tử, bất vọng ngoại, vọng ngoại giả ngu”.
Năm 1906, Phan Châu Trinh cùng một số sĩ phu yêu nước tiến bộ khởi xướng cuộc vận động Duy Tân ở Trung Kì, tập trung vào các lĩnh vực kinh tế, giáo dục, văn hóa. Năm 1908, phong trào chống sưu thuế nổ ra, Phan Châu Trinh bị bắt và đày đi Côn Đảo.
Khuynh hướng vận động cải cách của Phan Châu Trinh đã cổ vũ tinh thần học tập, tự cường, chống các hủ tục phong kiến.
So Sánh Hai Phong Trào Cứu Nước
Cả Phan Châu Trinh và Phan Bội Châu đều là đại diện cho phong trào dân tộc dân chủ của tầng lớp sĩ phu yêu nước tiến bộ đầu thế kỷ XX, đều xác định được kẻ thù của dân tộc là thực dân Pháp. Cả hai đều đi theo con đường dân chủ tư sản và đều thất bại. Tuy nhiên, phong trào của hai ông đã thúc đẩy lòng yêu nước, tạo ra những mầm mống, tư tưởng cho sự phát triển của những con đường cứu nước khác.
Điểm khác biệt lớn nhất giữa hai nhà yêu nước là:
- Phan Bội Châu: Chủ trương bạo động vũ trang, dựa vào sự giúp đỡ từ bên ngoài để đánh đuổi Pháp. Ông tin rằng “cứu nước để cứu dân”.
- Phan Châu Trinh: Chủ trương cải cách ôn hòa, nâng cao dân trí, dân quyền, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội để giành độc lập. Ông tin rằng “cứu dân để cứu nước”.
| Phan Bội Châu | Phan Châu Trinh | |
|---|---|---|
| Nhiệm vụ | Đánh đuổi thực dân Pháp, khôi phục nước Việt Nam. | Đánh đổ phong kiến, thực hiện cải cách xã hội. |
| Chủ trương cứu nước | Vận động quần chúng, tranh thủ sự giúp đỡ của nước ngoài, tổ chức bạo động đánh đuổi thực dân Pháp. | Nâng cao dân trí, dân quyền, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. |
| Phương pháp | Bạo động vũ trang. | Cải cách ôn hòa. |
| Mục tiêu | “Cứu nước để cứu dân”. | “Cứu dân để cứu nước”. |
| Hoạt động tiêu biểu | Thành lập Duy Tân hội, tổ chức phong trào Đông Du, thành lập Việt Nam Quang phục Hội. | Khởi xướng cuộc vận động Duy Tân ở Trung Kì, mở trường học theo lối mới, vận động chống sưu thuế. |
| Tác dụng | Khuấy động tinh thần yêu nước, cổ vũ tinh thần dân tộc, tập hợp lực lượng kháng Pháp. | Cổ vũ tinh thần yêu nước, phát động phong trào chống thuế, giáo dục tư tưởng chống lại các hủ tục phong kiến. |
| Hạn chế | Cầu viện Nhật để chống Pháp mà không thấy được tham vọng và bản chất của đế quốc Nhật. | Biện pháp ôn hòa, xu hướng dựa vào Pháp để “Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh”. |
Tóm lại, điểm khác nhau cơ bản giữa Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh về quá trình giải phóng dân tộc là phương pháp đấu tranh. Phan Bội Châu chủ trương bạo động vũ trang, dựa vào sự giúp đỡ từ bên ngoài, trong khi Phan Châu Trinh chủ trương cải cách ôn hòa, nâng cao dân trí, dân quyền. Cả hai con đường đều không thành công, nhưng đã góp phần quan trọng vào quá trình thức tỉnh dân tộc và chuẩn bị cho những con đường cứu nước sau này.
