Giữa thế kỷ 19, xã hội phong kiến Nhật Bản và Việt Nam có những điểm khác biệt cơ bản, phản ánh con đường phát triển riêng của mỗi quốc gia. Trong khi Việt Nam đang trải qua giai đoạn suy yếu của triều Nguyễn, Nhật Bản lại chứng kiến những tiền đề cho cuộc Duy Tân Minh Trị, mở ra một kỷ nguyên mới.
Thể chế chính trị và quyền lực:
Ở Việt Nam, triều Nguyễn duy trì một hệ thống quan liêu tập quyền, quyền lực tập trung cao độ vào Hoàng đế. Tuy nhiên, sự suy yếu của bộ máy nhà nước, tham nhũng lan rộng và các cuộc khởi nghĩa nông dân liên tục nổ ra đã làm suy yếu quyền lực trung ương.
Alt: Hoàng bào triều Nguyễn: biểu tượng tập quyền phong kiến Việt Nam thế kỷ 19
Ngược lại, Nhật Bản duy trì chế độ Mạc phủ, trong đó Thiên Hoàng chỉ mang tính biểu tượng, quyền lực thực tế nằm trong tay Tướng quân (Shogun). Tuy nhiên, Mạc phủ Tokugawa vào giữa thế kỷ 19 cũng đang suy yếu do khủng hoảng kinh tế, xã hội và sự trỗi dậy của các phiên trấn hùng mạnh.
Cấu trúc xã hội và giai cấp:
Xã hội Việt Nam thời Nguyễn phân chia thành các giai cấp: sĩ, nông, công, thương. Tuy nhiên, địa chủ phong kiến chiếm phần lớn ruộng đất, bóc lột nông dân, gây ra mâu thuẫn xã hội sâu sắc.
Alt: Nông dân Việt Nam cày ruộng: Giai cấp chủ yếu trong xã hội phong kiến Việt Nam
Trong khi đó, xã hội Nhật Bản phân chia thành các giai cấp: samurai, nông dân, thợ thủ công, thương nhân. Samurai, tầng lớp võ sĩ, nắm giữ quyền lực chính trị và quân sự, nhưng cũng có nhiều samurai nghèo (ronin) bất mãn với chế độ. Thương nhân tuy có địa vị thấp nhưng lại nắm giữ tiềm lực kinh tế lớn, tạo tiền đề cho sự phát triển của kinh tế hàng hóa.
Kinh tế:
Kinh tế Việt Nam thời Nguyễn chủ yếu là nông nghiệp, với kỹ thuật canh tác lạc hậu, năng suất thấp. Thương mại phát triển chậm chạp, chủ yếu là trao đổi hàng hóa nội địa. Chính sách bế quan tỏa cảng hạn chế giao thương với nước ngoài, làm kìm hãm sự phát triển kinh tế.
Alt: Thuyền buôn Việt Nam trên sông: Hoạt động thương mại thời phong kiến
Ngược lại, Nhật Bản có nền kinh tế phát triển hơn, với sự phát triển của nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương mại. Các thành thị phát triển, trở thành trung tâm kinh tế và văn hóa. Mặc dù Mạc phủ Tokugawa thực hiện chính sách bế quan tỏa cảng, nhưng vẫn có một số hoạt động giao thương hạn chế với Hà Lan và Trung Quốc, giúp Nhật Bản tiếp thu được những kiến thức khoa học kỹ thuật từ phương Tây.
Phản ứng trước nguy cơ xâm lược:
Trước nguy cơ xâm lược của thực dân phương Tây, triều Nguyễn thực hiện chính sách bảo thủ, duy trì chế độ phong kiến lạc hậu, không có những cải cách mạnh mẽ để tăng cường sức mạnh quốc gia. Điều này khiến Việt Nam trở nên suy yếu và dễ dàng bị thực dân Pháp xâm lược.
Alt: Quân đội triều Nguyễn: Trang bị lạc hậu, không đủ sức chống lại quân xâm lược
Trong khi đó, Nhật Bản nhận thức rõ nguy cơ xâm lược của phương Tây và tiến hành những cải cách mạnh mẽ để tăng cường sức mạnh quốc gia. Cuộc Duy Tân Minh Trị (1868) đã đưa Nhật Bản đi theo con đường hiện đại hóa, giúp nước này trở thành một cường quốc ở châu Á.
Tóm lại, giữa thế kỷ 19, xã hội phong kiến Nhật Bản và Việt Nam có những điểm khác biệt cơ bản về thể chế chính trị, cấu trúc xã hội, kinh tế và phản ứng trước nguy cơ xâm lược. Những khác biệt này đã dẫn đến những con đường phát triển khác nhau của hai quốc gia trong giai đoạn lịch sử tiếp theo. Trong khi Việt Nam bị thực dân Pháp xâm lược và trở thành thuộc địa, Nhật Bản đã tiến hành thành công cuộc Duy Tân Minh Trị và trở thành một cường quốc ở châu Á.
