Bài thơ “Đề đền Sầm Nghi Đống” của Hồ Xuân Hương không chỉ là một bài thơ vịnh cảnh, mà còn là một tuyên ngôn về nữ quyền và lòng tự tôn dân tộc. Tác phẩm thể hiện một góc nhìn độc đáo, dám thách thức những quan niệm truyền thống về anh hùng và vai trò của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
* Chuẩn bị đọc
Câu hỏi đặt ra là khi đến những ngôi đền, người ta thường có thái độ như thế nào? Câu trả lời thường thấy là sự thành kính, trang nghiêm. Tuy nhiên, Hồ Xuân Hương lại tiếp cận đền Sầm Nghi Đống với một thái độ hoàn toàn khác.
* Trải nghiệm cùng văn bản
Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh “Ghé mắt trông ngang”, một hành động đầy tính chủ động và có phần “bất kính” đối với một nơi linh thiêng. Từ “kìa” và “cheo leo” gợi lên một không gian hoang vắng, lạnh lẽo, làm giảm đi sự uy nghiêm của ngôi đền.
Hai câu thơ cuối là điểm nhấn của bài thơ, thể hiện rõ nhất quan niệm của Hồ Xuân Hương: “Ví đổi phận làm trai được thế/ Thì sự anh hùng há bấy nhiêu”. Đây không chỉ là một sự tiếc nuối về thân phận nữ nhi mà còn là một lời khẳng định về khả năng và khát vọng của người phụ nữ. Nếu được là nam nhi, bà tin rằng mình có thể làm nên những điều lớn lao hơn, chứ không phải là một “sự anh hùng” tầm thường như Sầm Nghi Đống.
* Suy ngẫm và phản hồi
Nội dung chính:
Bài thơ là tiếng nói của một người phụ nữ không chấp nhận sự bất công của xã hội, dám ước mơ về một sự nghiệp anh hùng và bình đẳng giới. Thái độ “bất kính” của Hồ Xuân Hương là một sự phản kháng mạnh mẽ đối với ý thức trọng nam khinh nữ và những “sự nghiệp anh hùng” mang tính hình thức.
Câu 1: Tìm những từ ngữ, hình ảnh thể hiện thái độ của tác giả khi đến đền Sầm Nghi Đống. Đó là thái độ gì? Dựa vào cước chú, giải thích nguyên nhân của thái độ ấy.
Những từ ngữ như “ghé mắt trông ngang”, “kìa”, “cheo leo” thể hiện một thái độ xem thường, giễu cợt. Nguyên nhân của thái độ này xuất phát từ việc Sầm Nghi Đống là một tướng bại trận, không xứng đáng được thờ cúng. Hơn nữa, việc thờ cúng một kẻ xâm lược là một sự xúc phạm đến lòng tự tôn dân tộc.
Câu 2: Tác giả đã nêu ra giả định gì trong hai câu thơ cuối? Giả định đó góp phần bộc lộ điều gì trong quan niệm của nhà thơ về “sự anh hùng”?
Giả định “Ví đổi phận làm trai được thế/ Thì sự anh hùng há bấy nhiêu” cho thấy Hồ Xuân Hương không cam chịu thân phận, khát khao lập nên sự nghiệp lớn lao. Bà cho rằng “sự anh hùng” không nên chỉ giới hạn ở những chiến công quân sự mà còn bao gồm cả những đóng góp cho xã hội, cho đất nước.
Câu 3: Thủ pháp trào phúng nào được sử dụng trong văn bản? Tác dụng của việc sử dụng thủ pháp này?
Thủ pháp trào phúng được thể hiện qua giọng điệu mỉa mai, giễu cợt. Tác dụng của thủ pháp này là làm nổi bật sự tương phản giữa sự “linh thiêng” của ngôi đền và sự tầm thường của nhân vật được thờ cúng. Đồng thời, nó cũng thể hiện cá tính mạnh mẽ, dám nói thẳng, nói thật của Hồ Xuân Hương.
Câu 4: Chủ đề của bài thơ là gì? Nêu một số căn cứ giúp em xác định được chủ đề đó.
Chủ đề của bài thơ là sự phản kháng đối với những quan niệm truyền thống về anh hùng và vai trò của người phụ nữ. Căn cứ để xác định chủ đề này là thái độ của tác giả đối với đền Sầm Nghi Đống, giả định về việc đổi phận làm trai và giọng điệu trào phúng của bài thơ.
Câu 5: Thông qua bài thơ này, tác giả muốn gửi đến người đọc thông điệp gì?
Thông điệp mà tác giả muốn gửi đến người đọc là sự cần thiết phải phá bỏ những định kiến về giới tính và tạo cơ hội cho phụ nữ được thể hiện tài năng, đóng góp cho xã hội. Đồng thời, bài thơ cũng là một lời nhắc nhở về lòng tự tôn dân tộc và sự phê phán đối với những kẻ xâm lược.
