Bài thơ “Đất Vị Hoàng” của Trần Tế Xương không chỉ là một tác phẩm trào phúng đơn thuần, mà còn là một lời cảnh tỉnh sâu sắc về sự biến chất của xã hội, nơi những giá trị truyền thống bị xói mòn và thay thế bởi lối sống lai căng, thực dụng.
Mở đầu bằng câu hỏi đầy ám ảnh, tác giả như muốn khắc sâu vào tâm trí người đọc về sự khác biệt, thậm chí là dị biệt, của vùng đất Vị Hoàng:
Có đất nào như đất ấy không?
Câu hỏi tu từ này không chỉ gợi sự tò mò mà còn báo hiệu một bức tranh xã hội đầy rẫy những bất ổn và nghịch lý.
Hai câu thực phơi bày một hiện thực trần trụi, nơi những nét đẹp thôn quê dần bị lu mờ bởi những tệ nạn xã hội:
Phố phường tiếp giáp với bờ sông.
Nhà kia lỗi phép con khinh bố,
Mụ nọ chanh chua vợ chửi chồng.
Hình ảnh “phố phường tiếp giáp với bờ sông” vốn dĩ mang vẻ đẹp thanh bình của làng quê Việt Nam, nay lại trở thành bối cảnh cho những cảnh tượng gia đình bất hòa, con cái bất hiếu, vợ chồng cãi vã. Sự tương phản này càng làm nổi bật sự suy đồi đạo đức trong xã hội Vị Hoàng.
Hai câu luận tiếp tục vạch trần những thói hư tật xấu đang ăn sâu vào đời sống người dân:
Keo cú người đâu như cứt sắt,
Tham lam chuyện thở rặt hơi đồng.
Sự “keo cú” đến mức “như cứt sắt” và lòng “tham lam” đến mức “thở rặt hơi đồng” cho thấy sự tha hóa về mặt đạo đức của con người, khi đồng tiền và lợi ích cá nhân trở thành thước đo duy nhất.
Những từ ngữ mạnh mẽ, giàu hình ảnh đã khắc họa rõ nét sự biến chất trong tâm hồn con người, khi những giá trị đạo đức bị chôn vùi dưới lớp vỏ bọc của sự ích kỷ và tham lam.
Cuối cùng, hai câu kết khép lại bài thơ bằng một câu hỏi tu từ mang đậm tính trào phúng:
Bắc Nam hỏi khắp người bao tỉnh,
Có đất nào như đất ấy không?
Câu hỏi này không chỉ khẳng định sự độc đáo, khác biệt của “đất Vị Hoàng” mà còn là một lời mỉa mai sâu cay, đả kích mạnh mẽ vào hiện trạng xã hội đang xuống cấp.
“Đất Vị Hoàng” không chỉ là một địa danh cụ thể mà còn là biểu tượng cho một xã hội đang đánh mất những giá trị tốt đẹp, nơi những thói hư tật xấu đang dần chiếm lĩnh và tha hóa con người. Bài thơ là một lời cảnh tỉnh sâu sắc, nhắc nhở chúng ta về sự cần thiết phải giữ gìn và phát huy những giá trị đạo đức truyền thống, để không biến xã hội thành một “Vị Hoàng” thu nhỏ.
