Con Xìa, hay còn gọi là vọp, dộp dộp, là một loài nhuyễn thể thuộc họ nghêu, sò, quen thuộc với nhiều vùng quê Việt Nam. Chúng sinh sống chủ yếu dưới bùn ở các đầm, ao, bàu, hồ, kênh, rạch. Từ con xìa, người dân đã chế biến ra vô số món ăn dân dã, thơm ngon, đậm đà hương vị quê hương.
Trước khi chế biến, xìa cần được ngâm trong nước vo gạo qua đêm để loại bỏ bùn đất và chất nhờn, sau đó chà rửa sạch lớp rêu bám trên vỏ. Đây là bước quan trọng giúp món ăn từ xìa không bị tanh và giữ được hương vị tự nhiên.
Một trong những món ăn đơn giản mà vẫn giữ được hương vị đặc trưng của xìa là xìa hấp lá chanh hoặc lá gừng. Xìa được hong sơ cho vừa há miệng, sau đó nhét lá chanh hoặc lá gừng vào rồi đem hấp. Khi ăn, thịt xìa mềm ngọt hòa quyện với hương thơm của lá chanh, lá gừng, chấm cùng muối tiêu chanh hoặc nước mắm Nam Ô ớt gừng thì ngon tuyệt.
Ngoài món hấp, xìa còn được chế biến thành món om (um) đậm đà. Xìa luộc được trộn đều với ớt, sả, tiêu, dầu rồi om cho gia vị ngấm đều. Một số nơi còn thêm đọt rau sưng để tăng thêm hương vị hấp dẫn cho món ăn.
Đặc biệt, cháo xìa là món ăn được nhiều người yêu thích. Nước luộc xìa được dùng để nấu cháo, thịt xìa xào thơm với gia vị rồi cho vào cháo đã nhừ. Khi ăn, thêm rau thơm, ớt xắt lát. Cháo xìa không chỉ thơm ngon mà còn rất mát, thích hợp để thưởng thức vào những ngày hè nóng bức.
Mọc xìa cũng là một món ăn độc đáo và hấp dẫn. Thịt xìa sau khi luộc được gỡ ra băm nhuyễn, trộn với thịt heo nạc, nấm mèo, tiêu, bột nêm, đường, đậu phộng rang giã giập, bún tàu, trứng gà. Hỗn hợp này được gói trong lá chuối và hấp cách thủy. Mọc xìa ăn kèm với rau sống, khế, chuối chát rất ngon và lạ miệng.
Mọc xìa được gói trong lá chuối xanh mướt, một món ăn dân dã nhưng đầy hương vị.
Ở nhiều vùng quê, người dân còn nấu canh xìa với rau muống, rau lang, bồ ngót, mồng tơi, chuối chát hoặc xào xìa với sả, ớt, nghệ. Theo kinh nghiệm dân gian, xìa có tính hàn nên thường được ăn kèm với các loại gia vị có tính nhiệt như lá chanh, gừng, sả, ớt để cân bằng, tạo nên hương vị hài hòa và tốt cho sức khỏe.
Con xìa không chỉ là một nguyên liệu ẩm thực mà còn là một phần ký ức tuổi thơ của nhiều người. Mùa hè đến, lũ trẻ rủ nhau ra ao, hồ mò xìa, mang về cho mẹ chế biến thành những món ăn ngon lành. Những món ăn từ xìa mang đậm hương vị quê hương, là món quà quý giá mà thiên nhiên ban tặng.
