Thú mỏ vịt, với tên khoa học Ornithorhynchus anatinus, là một trong những sinh vật kỳ lạ nhất hành tinh. Chúng sở hữu những đặc điểm kết hợp của nhiều loài khác nhau, tạo nên một “quái vật” thực sự trong giới động vật. Thú mỏ vịt có mỏ giống vịt, đuôi như hải ly, và đặc biệt, chúng là một trong số ít các loài thú đẻ trứng.
Các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục nghiên cứu để làm sáng tỏ nguồn gốc và lịch sử tiến hóa của thú mỏ vịt. Hóa thạch cho thấy tổ tiên của chúng có hình dạng tương tự, cho thấy chúng đã trải qua một quá trình thích nghi độc đáo để tồn tại trong môi trường sống đặc biệt của mình.
Tuổi thọ của thú mỏ vịt có thể đạt tới 20 năm trong điều kiện nuôi nhốt, nhưng trong tự nhiên, chúng thường sống ít hơn, khoảng 12 năm.
Đuôi của thú mỏ vịt có vai trò quan trọng trong việc dự trữ mỡ, giúp chúng vượt qua mùa đông. Mặc dù không ngủ đông, chúng sử dụng đuôi để điều khiển hướng di chuyển dưới nước. Chân của thú mỏ vịt có màng bơi, tạo điều kiện thuận lợi cho việc bơi lặn, nhưng khi ở trên cạn, màng chân có thể gấp lại, cho phép chúng sử dụng móng chân để đào hang.
Mõm của thú mỏ vịt cực kỳ nhạy cảm, với vô số tế bào thần kinh. Chúng cũng có khả năng phát ra âm thanh. Kích thước cơ thể của thú mỏ vịt đực khoảng 61cm, trong khi con cái nhỏ hơn, khoảng 46cm. Lông của chúng ngắn, mượt và không thấm nước, giúp chúng thích nghi với cuộc sống dưới nước, ngay cả ở nhiệt độ gần 0 độ C.
Thú mỏ vịt thường hoạt động vào ban đêm, đặc biệt là vào lúc rạng đông và chạng vạng tối. Chúng kiếm ăn bằng cách bắt các động vật nhỏ trong bùn dưới đáy sông hồ, bao gồm động vật không xương sống, cá nhỏ, trứng cá, ếch, nhái và nòng nọc. Lượng thức ăn chúng tiêu thụ mỗi ngày có thể lên đến một nửa trọng lượng cơ thể.
Thú mỏ vịt không có răng. Thay vào đó, chúng nghiền nát thức ăn bằng các mảng sừng trong mỏ, đôi khi kết hợp với cát và sạn. Chúng có túi bên má để chứa thức ăn tạm thời, trước khi ngoi lên mặt nước để nghiền nát thức ăn bằng “tấm nghiền” trong mỏ.
Một đặc điểm độc đáo khác của thú mỏ vịt đực là cựa độc trên bàn chân sau. Chúng sử dụng cựa này để tự vệ và cạnh tranh với các con đực khác. Cựa dài khoảng 1,5cm và nối với tuyến chất độc ở đùi. Chất độc này không gây chết người, nhưng có thể gây đau đớn dữ dội và thậm chí giết chết chó.
Thú mỏ vịt thường đào hang ở bờ sông hoặc bờ hồ, tạo ra hai loại hang: hang để ở và hang để đẻ trứng và ấp con. Các hang này luôn có hai lối thoát, một trên cạn và một dưới nước.
Vấn đề về oxy trong hang là một thách thức đối với thú mỏ vịt, đặc biệt là khi con cái che lấp cửa hang trong mùa sinh sản. Cơ thể của chúng phải điều chỉnh để sử dụng hiệu quả lượng oxy hạn chế.
Tỉ lệ sinh sản của thú mỏ vịt khá thấp. Chỉ khoảng một nửa số con cái đẻ trứng. Vào mùa sinh sản, con cái sẽ ở một mình trong hang để đẻ trứng.
Con cái đẻ từ 2-3 trứng vào khoảng giữa tháng 8 và tháng 10. Trứng được đẻ trong hang sâu đến 20m. Con cái ấp trứng trong khoảng 12-14 ngày bằng bụng và đuôi. Khi nở, con non chỉ dài khoảng 1,25cm. Thú mỏ vịt mẹ sẽ nuôi con trong khoảng 3-4 tháng đầu đời, cho đến khi chúng biết bơi.
Con mẹ không có đầu vú. Sữa được tạo ra từ các tuyến lớn dưới da và tiết ra từ hai chỗ có cấu trúc giống núm vú. Con non liếm sữa chảy ra từ lông bụng của mẹ. Sữa này rất giàu chất sắt, gấp 60 lần so với sữa bò.
Con non uống sữa mẹ trong khoảng 4-5 tháng và ở trong hang. Chúng bắt đầu rời tổ và biết bơi khi được khoảng 17 tuần tuổi.
Khi ở dưới nước, thú mỏ vịt nhắm mắt và bịt kín mũi, tai. Tuy nhiên, chúng vẫn có thể kiếm mồi và bơi lội tốt nhờ các giác quan đặc biệt trên mõm, bao gồm khả năng chạm và cảm nhận kích thích điện từ con mồi.
Trên cạn, thú mỏ vịt sử dụng mắt để nhìn, và thị giác của chúng rất tốt. Tuy nhiên, chúng có một điểm yếu là không thể nhìn thấy những gì ở bên dưới mõm.