Sông Đà không chỉ là một dòng chảy, mà là một thực thể sống động, đa diện, vừa trữ tình, vừa dữ dội, thách thức mọi ngòi bút. Nguyễn Tuân đã khắc họa điều đó một cách tài tình, để lại cho đời những trang văn không thể nào quên.
Từ trên cao nhìn xuống, Sông Đà hiện ra như một dải lụa mềm mại, uyển chuyển, “con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình”.
Dòng sông như mái tóc của người thiếu nữ Tây Bắc, ôm lấy núi rừng hùng vĩ. Vẻ đẹp ấy càng thêm phần quyến rũ bởi sự điểm xuyết của “hoa ban hoa gạo tháng hai” và “cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân”. Khói núi tạo nên một tấm voan huyền ảo, che đi khuôn mặt xinh đẹp của dòng sông, khiến nó càng trở nên bí ẩn và hấp dẫn. Sắc xuân nơi đây căng tràn nhựa sống, hòa quyện vào vẻ đẹp nguyên sơ của thiên nhiên, tạo nên một bức tranh thủy mặc tuyệt mỹ.
Sông Đà còn là một cô gái đỏng đảnh, thay đổi sắc mặt theo mùa. Mùa xuân, nước sông “xanh ngọc bích” trong trẻo, lấp lánh. Mùa thu, sông “lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”. Sự thay đổi màu sắc này không chỉ thể hiện vẻ đẹp đa dạng của dòng sông mà còn gợi lên những cảm xúc khác nhau trong lòng người đọc.
Đến gần hơn, từ bờ bãi, Sông Đà hiện ra như một “cố nhân”, quen thuộc, gần gũi. Nước sông loang loáng như trò nghịch ngợm của trẻ con, nắng sông gợi nhớ đến “Yên hoa tam nguyệt há Dương Châu” trong thơ Đường, bờ bãi sông hiện lên với “chuồn chuồn bươm bướm trên sông Đà” như một khu vườn cổ tích.
Từ giữa lòng sông, Sông Đà hiện ra với vẻ đẹp tĩnh lặng, yên ả, như còn lưu giữ dấu tích của lịch sử. “Cảnh ven sông ở đây lặng tờ. Hình như từ thời Lý, Trần, Lê cũng lặng tờ đến thế mà thôi”. Sự tĩnh lặng ấy khiến người ta có cảm giác như thời gian ngừng trôi, như đang lạc vào một thế giới khác, tách biệt khỏi cuộc sống ồn ào, náo nhiệt bên ngoài.
Nhưng Sông Đà không chỉ có vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng. Nó còn là một dòng sông hung bạo, dữ dằn, với những thác ghềnh hiểm trở, những xoáy nước chết người. Nguyễn Tuân đã khắc họa Sông Đà như một “kẻ thù số một của con người”, một “thạch trận” đầy cạm bẫy.
Vẻ đẹp trữ tình và sự hung bạo của Sông Đà không hề mâu thuẫn, mà bổ sung cho nhau, tạo nên một hình tượng Sông Đà hoàn chỉnh, đa diện. Nó vừa là một “mĩ nhân”, vừa là một “kẻ thù”, vừa là một “cố nhân”, vừa là một “người tình”. Sông Đà là hiện thân của vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội của thiên nhiên Tây Bắc, đồng thời cũng là biểu tượng cho sức mạnh, ý chí của con người Việt Nam trong công cuộc chinh phục và khai thác thiên nhiên.
Nguyễn Tuân đã thành công trong việc khắc họa một hình tượng Sông Đà độc đáo, ấn tượng, mang đậm dấu ấn cá nhân. Qua đó, ông thể hiện tình yêu sâu sắc đối với quê hương, đất nước, và niềm tự hào về vẻ đẹp thiên nhiên của Việt Nam. “Con sông Đà gợi cảm… thác lũ ngay đấy” không chỉ là một câu văn miêu tả vẻ đẹp của dòng sông mà còn là một lời cảnh tỉnh về sức mạnh tiềm ẩn của thiên nhiên, nhắc nhở con người phải biết trân trọng và bảo vệ môi trường sống.
