Kim Lân, một nhà văn tài ba của văn học Việt Nam, đã khắc họa một cách chân thực và đầy cảm xúc về cuộc sống của người nông dân nghèo khổ trong xã hội cũ. Truyện ngắn “Con chó xấu xí” là một minh chứng rõ nét cho tài năng ấy. Tác phẩm không chỉ đơn thuần là câu chuyện về một con vật, mà còn là lời tố cáo sâu sắc về sự vô tâm, ích kỷ của con người, đồng thời ca ngợi lòng trung thành, sự hy sinh cao cả.
Bìa truyện ngắn “Con Chó Xấu Xí” của nhà văn Kim Lân, khắc họa hình ảnh một con chó gầy gò, xấu xí nhưng ánh mắt lại đầy vẻ trung thành, hi vọng, thể hiện rõ chủ đề về sự ghẻ lạnh và lòng trung thành tuyệt đối.
Câu chuyện xoay quanh một con chó vô danh, xấu xí đến nỗi không ai buồn đặt tên. Nó bị ghét bỏ, hắt hủi trong chính ngôi nhà mà nó được mua về để “dọn dẹp” cho đứa bé. Sự rẻ mạt của nó (chỉ ba hào) càng làm tăng thêm sự khinh miệt từ phía người chủ, đặc biệt là người chồng.
Ngoại hình của con chó được miêu tả một cách chi tiết, gợi lên sự thương cảm sâu sắc: “Nó không còn thể gọi là con chó được nữa. Nó bằng cái nắm đấm thế này, vừa bé, vừa lường, còm dóm như con chuột trù ốm ấy… Cái lưng khòm khòm nổi lên từng đốt, từng đốt xương sống… Lông nó lường ăn rụng từng đám lơ phơ, nham nhở và đỏ bẻm như đám cỏ ấy.” Sự xấu xí, ốm yếu của nó khiến người ta ghê tởm, muốn vứt bỏ.
Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài thảm hại ấy là một trái tim trung thành, khao khát được yêu thương. Nó biết thân phận mình, biết bị ghét bỏ nên luôn lủi thủi tránh mặt người chủ. Nhưng mỗi khi thấy bóng dáng quen thuộc, nó lại “cúi gằm mặt xuống, mắt lấm lét nhìn trộm, cái đuôi thun lủn một mẩu thịt cháy thì khẽ ngoáy ngoáy mừng nịnh.” Sự nịnh bợ ấy càng khiến người chủ thêm khó chịu.
Rồi một ngày, có người khách tên Đặng đến chơi. Anh ta, một người nghiện rượu, lại nhìn thấy “của quý” trong con chó xấu xí. Đặng hứa hẹn sẽ “giở lại” nó sau ba tháng, ám chỉ việc thịt chó. Từ đó, người chủ cũng thôi không kỳ kèo về con chó nữa, xem như nó đã có số phận.
Cuộc sống của con chó tưởng chừng như đã được định đoạt, nhưng biến cố ập đến. Giặc nhảy dù, gia đình phải chạy loạn. Trong cái khoảnh khắc sinh tử ấy, con người ta mới chợt nhận ra giá trị của những thứ tưởng chừng như nhỏ bé, tầm thường.
Người chủ bỗng thấy “áy náy” khi nghĩ đến việc bỏ lại con chó. “Trong cái lúc chạy giặc này, trong cái lúc con người ta đang phấn đấu giành lấy sự sống, sự đoàn tụ, yên vui, phải bỏ lại bất cứ một vật gì đã có trong gia đình mình cũng đều thấy xót xa như phải bỏ lại một con người…” Con chó, từ một vật bị ghét bỏ, nay bỗng trở thành một phần của gia đình, một thứ gì đó đáng để xót xa.
Hình ảnh minh họa cảnh gia đình chạy giặc, người mẹ dắt theo con chó gầy gò, thể hiện sự gắn bó giữa con người và vật nuôi trong hoàn cảnh khó khăn, đồng thời nhấn mạnh sự lưỡng lự, giằng xé của người chủ khi phải đưa ra quyết định.
Đêm chạy giặc, con chó mừng rỡ khi thấy chủ về. “Nó chạy bổ ra với tôi, mừng rối rít. Nó quấn lấy tôi, dều dễu theo tôi, nằm phục dưới chân tôi mà hít hít, ngửi ngửi rên lên những tiếng ư ử sung sướng, thân thiết.” Sự mừng rỡ, quấn quýt của con chó càng làm tăng thêm sự giằng xé trong lòng người chủ.
Cuối cùng, vì hoàn cảnh, gia đình vẫn phải bỏ lại con chó. Khoảnh khắc chia ly diễn ra đầy đau xót. Con chó bị xích vào gốc mít, tru lên từng hồi. “Trong ánh lửa cháy bập bùng ở bếp hắt ra, tôi thấy mắt nó có hai đốm lửa nhỏ tí. Hai đốm lửa ấy nhìn vào tôi oán trách, cầu khẩn lúc lại thấy như thù hằn, giận dữ.” Ánh mắt ấy, đầy oán trách, cầu khẩn, thù hằn, giận dữ, đã ám ảnh người chủ suốt quãng đường chạy loạn.
Hai tháng sau, khi giặc rút, gia đình trở về. Người chủ sực nhớ đến con chó và hỏi vợ. Câu trả lời khiến anh bàng hoàng: “Nó chết rồi!… Nó chết thương lắm cơ mình ạ. Không phải nó chết trong cụ bếp Móm đâu. Nó về nhà ta nó chết đấy.”
Hóa ra, sau khi bị bỏ lại, con chó đã xổng xích và tìm về nhà. Nó gầy trơ xương, rụng hết lông, đói khát đến mức không đi vững. Nhưng nó vẫn cố gắng lết về phía chủ, “từ trong hai con mắt đờ đẫn của nó mấy giọt nước chảy ra. Lát sau thì nó không liếm được nữa, cái đuôi ngoáy yếu dần, yếu dần rồi im hẳn. Nó chết.”
Cái chết của con chó là một cái chết thảm thương, nhưng cũng đầy cao thượng. Nó chết vì đói khát, vì kiệt sức, nhưng trên hết là vì nhớ chủ, vì lòng trung thành tuyệt đối.
Cái chết ấy đã thức tỉnh người chủ. Anh nhận ra sự ích kỷ, vô tâm của mình. “Quả thật tôi chỉ là một thằng tồi. Một thằng ích kỷ. Tôi chỉ nghĩ đến mình và vợ con mình. Đến như con chó mình nuôi, mình đối xử với nó có được như cái tình nghĩa của nó đối xử với mình đâu?”
Kết thúc truyện, người chủ cảm thấy “xấu hổ” vì đã đối xử tệ bạc với con chó. Câu chuyện khép lại bằng một sự im lặng “trang nghiêm ghẻ lạnh”, gợi lên sự ăn năn, hối hận muộn màng.
“Con chó xấu xí” là một tác phẩm giàu giá trị nhân văn. Nó không chỉ lên án sự vô tâm, ích kỷ của con người, mà còn ca ngợi lòng trung thành, sự hy sinh cao cả. Câu chuyện về con chó xấu xí đã chạm đến trái tim của hàng triệu độc giả, khiến chúng ta phải suy ngẫm về cách đối xử với những người xung quanh, đặc biệt là những người yếu thế, những người bị bỏ rơi.
Từ khóa SEO: Con Chó Xấu Xí Kim Lân, truyện ngắn con chó xấu xí, kim lân, phân tích con chó xấu xí, lòng trung thành, sự ghẻ lạnh, văn học việt nam, tác phẩm kim lân.
