Hắn, một “Con ăn Mày” thời đại mới, đứng bên cột đèn giao thông, ba lô học sinh cũ kỹ đặt dưới chân. Đèn đỏ bật, xe dừng, hắn chìa tấm bìa carton đã sờn cũ với dòng chữ nguệch ngoạc: “Homeless… No Job… Hungry – Need help! God Bless You!”. Người qua đường, kẻ mở cửa sổ cho vài đồng, hắn tươi cười giơ ngón tay cái. Người làm ngơ, hắn lẳng lặng bước đi.
Cảnh tượng con ăn mày xin tiền – “Homeless” xin tiền trên đường phố Hoa Kỳ
Đèn xanh, xe chạy. Hắn lôi chai nước lọc, hoặc lon Coca, thậm chí lon bia, từ ba lô, uống ừng ực. Điếu thuốc lá phì phèo trên môi, hắn ung dung nhìn dòng xe cộ. Chờ đèn đỏ, hắn lại chìa tấm bảng. Người ta đồn, hắn kiếm hơn trăm đô mỗi ngày, không thuế má. Hơn cả lương nhân viên bán thời gian.
Hình ảnh này không còn xa lạ ở ngoại ô Washington D.C.
Ngày mới đến Mỹ, tôi chỉ nghe các bà mẹ Việt mắng con: “Mày không lo học, lớn lên đi ăn mày!”. Giờ thì, lái xe vài dặm là thấy một con ăn mày đứng bên cột đèn chờ xin tiền. Nhưng những “con ăn mày xứ Mỹ” này khác xa hình dung của tôi. Tôi loay hoay tìm một từ thích hợp để gọi họ.
Ở quê nhà, con ăn mày là những người già yếu, tàn tật, không thể lao động, ăn mặc rách rưới, cầu xin lòng thương của người đời.
Con ăn mày đói khổ, rách rưới – Hình ảnh quen thuộc ở các nước đang phát triển
Ở Mỹ, ít thấy người già đi ăn mày vì họ có tiền hưu trí, trợ cấp xã hội. Người tàn tật cũng được trợ cấp đủ sống. Người già neo đơn vào viện dưỡng lão, người tàn tật được xã hội chăm sóc.
Nhưng giờ đây, “con ăn mày” ở Mỹ mang một phong cách rất riêng. Đa số còn trẻ, khỏe mạnh. Người đẹp trai, tóc dài, trông như nghệ sĩ; kẻ xăm trổ đầy mình, mặt mày bặm trợn; người mang vẻ cô đơn, thất tình. Người cho không thương xót, kẻ nhận không khúm núm. Mọi thứ hệt như “nước chảy qua cầu”.
Những “con ăn mày Mỹ” khiến tôi liên tưởng đến Cái Bang trong truyện Kim Dung. Có lẽ nào Hồng Thất Công và các trưởng lão Cái Bang 8 túi đã truyền cảm hứng cho những người Mỹ “lang bạt kỳ hồ”? Số lượng người xin tiền ở các ngã tư ngày càng tăng.
Có người nói: “Biết đâu sau này, vài tay hảo hán trong đám “Cái Bang” này sẽ thành chính khách, tung hoành chính trường Mỹ?”. Đến nay, họ vẫn làm ăn riêng lẻ, chỉ mang “một túi”. Nhưng “một túi” ấy biến hóa khôn lường, làm trớ trêu lòng từ thiện.
Chuyện tưởng đùa mà thật: Một “con ăn mày” chìa tấm bảng “will work for beer – craving a beer”. Hắn thèm bia, xin tiền lẻ uống bia. Người bĩu môi, kẻ mỉm cười cho tiền. Hôm đó, hắn kiếm được nhiều hơn cả những ngày xin “Hungry – Need help!”.
“Con ăn mày” Mỹ xin tiền mua bia – Một chiêu trò thu hút sự chú ý
“Con ăn mày” Mỹ xin tiền uống bia cũng như chuyện ăn mày Giao Chỉ đòi ăn xôi gấc. Người Việt ghét cái “chảnh” của anh ăn mày Giao Chỉ, nhưng người Mỹ lại thích “cái lạ”, “cái hóm hỉnh” của anh ăn mày Mỹ. Vậy là hắn kiếm được tiền!
Ai hiểu được hắn? Hắn có toan tính hay chỉ bất chợt tìm ra “cái lạ” để moi tiền?
Ở Mỹ, từ nhà khoa học đến con ăn mày, ai tìm ra “cái lạ”, “cái mới” sẽ kiếm được tiền. Có những điều mới lạ tạo nên văn minh, tiến bộ, nhưng có những điều làm xã hội bại hoại – sự tinh ranh, dối trá làm lòng người hoài nghi, dẫn đến khủng hoảng niềm tin. Nhân đạo bị xói mòn! Lòng trắc ẩn đôi khi xơ cứng! Đó là một nét đặc trưng của nếp sống văn minh vật chất Hoa Kỳ.
Trước đây, có nạn xin tiền “đổ xăng, thay nhớt”. Giờ thì xưa rồi, không còn ai tin. Kể lại cho vui: Tôi đậu xe trước chợ Walmart, một thanh niên Việt ăn mặc bảnh bao tiến đến: “Thưa bác, xe cháu khô nhớt, không chạy được nữa, cháu lại quên ví ở nhà, nhờ bác giúp cho ít tiền mua bình nhớt, hôm nào gặp lại cháu xin hoàn trả”. Vợ tôi đưa hắn mười đô, còn hỏi: “Bao nhiêu đó đủ không?”. Hắn cảm ơn rồi vội vã bước đi. Một tuần sau, ở một bãi đậu xe khác, tôi thấy hắn xăm xăm đi tới. Hôm ấy trời lạnh, tôi mặc áo ấm, đội mũ che tai, nên hắn không nhận ra. Hắn soạn lại bổn cũ, nhưng lời lẽ tha thiết hơn. Tôi biết hắn “xạo” nên hỏi “đểu”: “Cháu chạy xe gì mà phải thay nhớt hằng tuần vậy?”. Hắn nhận ra tôi, bỏ đi một mạch. Vợ tôi nguýt dài theo hắn, lẩm bẩm: “Cái đồ mắc dịch!”.
Hắn đi rồi, tôi nghĩ đến sự đời lắm cái trớ trêu! Ở Việt Nam, hắn bị “điệu” về đồn công an, tội “lừa đảo”; còn mấy tên ăn mày sẽ bị “hốt” lên xe cây, chụp cho cái mũ “bôi bác chế độ”, rồi đưa vào “vùng đất mới” gặm “nhân sâm” (khoai mì).
Ở xứ “luật rừng”, giải quyết vấn đề rất đơn giản, dễ dàng; còn xứ Mỹ có cả “rừng luật” – Hiến pháp Hoa Kỳ không có điều khoản nào “cấm ăn mày”. Nên con ăn mày có cơ phát triển và trở thành vấn nạn xã hội.
Tôi nhớ lại một buổi chiều Giáng sinh, cách nay hơn mười năm. Tuyết rơi dày, phủ dày nửa thước. Bên ngoài trời lạnh dưới 0 độ F. Lẽ ra, tôi đóng cửa tiệm về nhà sớm. Nhưng hôm ấy lễ Giáng sinh, nhiều khách giặt ủi quần áo tươm tất, nên tôi nán lại chờ. Lúc đó, một người đàn bà da đen, dưới ba mươi tuổi, bế một đứa bé sơ sinh, phủ chiếc khăn lông sơ sài. Nàng nói với giọng tha thiết và nét mặt buồn bã. Tôi không hiểu hết những lời nàng nói. Nhưng biết nàng cần tiền mua sữa cho con và cho bữa ăn đêm nay. Sao lại có những mảnh đời đáng thương thế này? Trong khi mọi nhà sum họp, tiệc tùng tưng bừng, hoa đăng rực rỡ đón mừng Chúa giáng sinh, thì mẹ con nàng đói khát lang thang trong tuyết giá?
Lòng tôi thấy nghẹn! Tôi cho nàng 50 đô la.
Nàng cảm ơn rồi bước ra cửa. Bên ngoài tuyết vẫn rơi. Lòng trắc ẩn trong tôi trổi dậy, tôi vội vã hỏi: “Bây giờ cô đi về đâu?”. “Tôi về nhà trọ gần đây”. “Tuyết rơi lớn thế này, cô đi bộ thật là bất tiện, hay cô chờ tôi một lát, tôi đóng cửa tiệm, tôi lái xe đưa cô về”.
Nàng từ chối: “Cảm ơn ông! Chỉ còn một đoạn đường ngắn, tôi đi được”.
Hình ảnh nàng và đứa trẻ ám ảnh tôi một thời gian. Nhưng rồi công việc bận rộn, với lại ngày nào cũng có người xin tiền, làm lòng trắc ẩn giảm bớt. Chuyện thương tâm Giáng sinh năm trước nhạt dần trong trí nhớ.
Nhưng Mùa Giáng sinh năm sau, người đàn bà ấy lại xuất hiện – cũng với đứa trẻ ngủ thiếp trên vai – cũng những lời cầu xin tha thiết – cũng vẻ mặt hắt hiu buồn thảm, và nàng cũng chỉ xin tiền mua sữa cho con và cho bữa ăn đêm nay.
Trực giác mách bảo: “Coi chừng bị lừa!”. Bỗng dưng tôi lạnh lùng hỏi: “Cô có thêm đứa con thứ hai?”. Nàng cúi mặt không trả lời. Tôi hỏi tiếp: “Từ sáng đến giờ, cô vào bao nhiêu tiệm và kiếm được bao nhiêu tiền?”. Nàng ngước mặt, đôi mắt long lên, giận dữ, trả lời: “Ông không cho thì thôi, chớ có tò mò xâm phạm đời tư của tôi!”.
Nàng lạnh lùng bước ra khỏi tiệm. Tôi chưng hửng! Bất giác tôi chắp tay khấn nguyện: “Lạy Chúa! Xin ban cho nhân loại tấm lòng lương thiện…”.
LÊ ĐỨC LUẬN