Sưu tầm, hay “collecting as a hobby” dịch nôm na là thú vui sưu tầm, là một trong những hoạt động đa dạng và hấp dẫn nhất của con người. Các nhà tâm lý học cũng đặc biệt quan tâm đến hiện tượng này.
Nhiều hình thức sưu tầm đã được đặt tên chuyên môn, ví dụ như: người sưu tập gấu bông (archtophilist), người sưu tập tem (philatelist), người sưu tập bưu thiếp (deltiologist).
Sưu tầm tem bưu chính là một thú vui tao nhã, mở ra cánh cửa khám phá văn hóa và lịch sử các quốc gia trên thế giới.
Việc tích lũy hàng trăm, thậm chí hàng ngàn bưu thiếp, vỏ kẹo sô cô la, hay bất kỳ vật phẩm nào khác đòi hỏi thời gian, công sức và tiền bạc. Tuy nhiên, trên thế giới có hàng triệu người đam mê sưu tầm. Vậy điều gì thúc đẩy họ?
Một số người sưu tầm vì mục đích kiếm tiền. Đây có thể được xem là một lý do mang tính “công cụ” – sưu tầm như một phương tiện để đạt được mục đích. Họ tìm kiếm những món đồ cổ giá rẻ và hy vọng bán lại với giá cao hơn.
Chợ đồ cổ là thiên đường cho những ai đam mê tìm kiếm và sưu tầm những món đồ độc đáo, mang đậm dấu ấn thời gian.
Tuy nhiên, yếu tố tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng. Việc mua rẻ bán đắt mang lại cho người sưu tầm cảm giác chiến thắng và thỏa mãn. Sự phát triển của hình thức bán hàng trực tuyến càng tạo điều kiện cho nhiều người tham gia vào hoạt động này.
Nhiều người sưu tầm để mở rộng mạng lưới xã hội, tham gia các hội nhóm sưu tầm và trao đổi thông tin về các vật phẩm.
Tham gia câu lạc bộ sưu tầm là cơ hội tuyệt vời để giao lưu, học hỏi và chia sẻ kiến thức với những người cùng đam mê.
Đây là một hình thức tương tự như tham gia câu lạc bộ thể thao hay câu lạc bộ khiêu vũ, giúp mọi người kết nối với những người có cùng sở thích. Một động lực khác của việc sưu tầm là mong muốn tìm kiếm một vật phẩm đặc biệt, ví dụ như một bản thu âm hiếm của một ca sĩ nổi tiếng.
Một số người dành cả cuộc đời để theo đuổi mục tiêu này. Về mặt tâm lý, điều này mang lại ý nghĩa cho cuộc sống, giúp họ cảm thấy có mục đích rõ ràng. Tuy nhiên, cũng có nguy cơ rằng khi đạt được mục tiêu, họ sẽ cảm thấy trống rỗng vì động lực thúc đẩy đã biến mất.
Sưu tầm tem bưu chính mang lại giá trị giáo dục cao. Nó mở ra cánh cửa đến với các quốc gia khác, giới thiệu về thực vật, động vật và những nhân vật nổi tiếng được in trên tem.
Bộ sưu tập tem không chỉ là sở thích mà còn là một kho tàng kiến thức về lịch sử, địa lý, và văn hóa.
Tương tự, trong thế kỷ 19, nhiều nhà sưu tầm đã thu thập hóa thạch, động vật và thực vật từ khắp nơi trên thế giới, cung cấp một lượng lớn thông tin về thế giới tự nhiên. Nếu không có những bộ sưu tập này, hiểu biết của chúng ta về thế giới có lẽ đã hạn chế hơn rất nhiều.
Trong quá khứ, và hiện tại (dù ít hơn), một hình thức sưu tầm phổ biến, đặc biệt ở nam giới, là sưu tầm số hiệu đầu máy xe lửa. Hoạt động này bao gồm việc cố gắng nhìn thấy tất cả các đầu máy thuộc một loại cụ thể, sử dụng dữ liệu đã công bố để xác định từng chiếc.
Sưu tầm số hiệu đầu máy xe lửa đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiến thức về kỹ thuật, và niềm đam mê với ngành đường sắt.
Những người sưu tầm trao đổi thông tin với nhau, thường qua điện thoại di động, để xác định địa điểm có thể nhìn thấy một đầu máy cụ thể. Nhờ đó, họ trở nên rất am hiểu về hoạt động đường sắt và thông số kỹ thuật của các loại đầu máy khác nhau.
Tương tự, những người sưu tầm búp bê có thể không chỉ đơn thuần mở rộng bộ sưu tập mà còn phát triển sự quan tâm đến quy trình sản xuất và vật liệu được sử dụng. Các vật liệu này đã thay đổi qua nhiều thế kỷ, từ gỗ vào thế kỷ 16, đến sáp và sứ, và cuối cùng là nhựa.
Sưu tầm búp bê không chỉ là thú vui mà còn là cách để khám phá lịch sử văn hóa và nghệ thuật thủ công.
Người sưu tầm cũng có thể nghiên cứu xem búp bê phản ánh quan niệm về những gì trẻ em thích hoặc nên thích như thế nào.
Tuy nhiên, không phải tất cả những người sưu tầm đều quan tâm đến việc học hỏi từ sở thích của mình. Một lý do tâm lý khác để sưu tầm là nhu cầu kiểm soát, có lẽ là một cách để đối phó với sự bất an. Ví dụ, những người sưu tầm tem thường sắp xếp tem trong album một cách gọn gàng, theo nguyên tắc nhất định, chẳng hạn như theo quốc gia theo thứ tự bảng chữ cái hoặc theo chủ đề.
Một lý do khác, có ý thức hoặc vô thức, cho việc lựa chọn sưu tầm là để thể hiện cá tính. Ví dụ, một người sưu tầm vòng cổ chó có thể muốn truyền tải thông điệp rằng họ là một người thú vị. Trên thực tế, có ít nhất một bảo tàng vòng cổ chó trên thế giới, bắt nguồn từ một bộ sưu tập cá nhân.
Tất nhiên, tất cả các sở thích đều mang lại niềm vui, nhưng yếu tố chung trong việc sưu tầm là đam mê. Sưu tầm có thể hoàn toàn thu hút tâm trí và mang lại cảm giác hoàn thành cá nhân. Đối với những người không sưu tầm, đây có vẻ là một cách sử dụng thời gian kỳ lạ, nhưng sưu tầm có rất nhiều lợi ích tiềm năng.
