Truyện Nữ Thần Mặt Trời và Mặt Trăng là một tác phẩm thần thoại quen thuộc trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam. Một số ý kiến cho rằng câu chuyện này thể hiện sự xung đột giữa con người và tự nhiên. Liệu quan điểm này có hoàn toàn chính xác?
Câu chuyện xoay quanh hai nữ thần Mặt Trời và Mặt Trăng, con của Ngọc Hoàng, được giao nhiệm vụ luân phiên nhau cai quản và xem xét mọi việc ở hạ giới. Sự khác biệt trong tính cách và cách thức làm việc của hai chị em đã tạo nên những hiện tượng tự nhiên thú vị, được người xưa giải thích bằng trí tưởng tượng phong phú.
Điểm mấu chốt của ý kiến trên thường nằm ở chi tiết chàng Quải, một nhân vật đại diện cho con người, đã có hành động “xử lý” Nữ Thần Mặt Trăng khi cô quá nóng nảy, gây ra sự khó chịu cho trần gian. Hành động vung cát vào mặt Mặt Trăng của Quải được xem là biểu tượng cho sự can thiệp của con người vào tự nhiên, một nỗ lực để “thuần hóa” những yếu tố tự nhiên gây hại.
Thực tế, hành động của Quải có thể được diễn giải theo nhiều cách. Một mặt, nó thể hiện ước vọng của con người về một cuộc sống hài hòa với thiên nhiên. Con người không muốn bị thiên nhiên áp bức, mà mong muốn có thể kiểm soát và điều chỉnh những yếu tố tự nhiên để phục vụ cuộc sống của mình. Mặt khác, hành động này cũng có thể được xem là biểu hiện của sự bất lực trước sức mạnh của tự nhiên. Thay vì đối đầu trực tiếp, con người chỉ có thể dùng những biện pháp gián tiếp để xoa dịu hoặc hạn chế tác động tiêu cực của tự nhiên.
Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn nhận câu chuyện dưới góc độ xung đột, chúng ta có thể bỏ qua những khía cạnh quan trọng khác. Truyện Nữ Thần Mặt Trời và Mặt Trăng còn là một lời giải thích về các hiện tượng tự nhiên quen thuộc như sự thay đổi độ dài ngày đêm, các pha của Mặt Trăng (trăng thượng huyền, hạ huyền) hay hiện tượng nhật thực, nguyệt thực.
Hơn nữa, câu chuyện còn thể hiện trí tưởng tượng phong phú và quan niệm vạn vật hữu linh của người xưa. Việc gán cho Mặt Trời và Mặt Trăng những tính cách riêng biệt, cùng với những chi tiết kì ảo như kiệu rước, tốp người khiêng, đã tạo nên một thế giới thần thoại sống động và hấp dẫn. Qua đó, chúng ta thấy được khát vọng lí giải thế giới xung quanh và chinh phục tự nhiên của con người thuở sơ khai.
Như vậy, mặc dù có yếu tố can thiệp của con người vào tự nhiên, truyện Nữ Thần Mặt Trời và Mặt Trăng không chỉ đơn thuần là một câu chuyện về xung đột. Nó còn là một bức tranh đa diện về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên, thể hiện ước mơ, khát vọng và trí tuệ của người xưa trong việc khám phá và giải thích thế giới. Việc nhấn mạnh quá mức yếu tố xung đột có thể làm giảm đi giá trị và ý nghĩa sâu sắc của tác phẩm.
