Khu vực hóa, xu hướng liên kết giữa các quốc gia có điểm tương đồng về địa lý, kinh tế, văn hóa, xã hội và mục tiêu phát triển chung, đang ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa. Vậy, cơ hội và thách thức của khu vực hóa đối với các nước đang phát triển là gì?
Khu vực hóa thúc đẩy sự gắn kết giữa các quốc gia trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi, thông qua các điều ước quốc tế và khu vực. Điều này tạo ra sự tương tác mạnh mẽ và sâu rộng giữa các quốc gia trong khu vực.
Có hai cấp độ khu vực hóa: cấp độ thấp, tập trung vào tự do hóa thương mại (Liên hiệp thuế quan, Khu mậu dịch tự do), và cấp độ cao, hợp tác chặt chẽ trên nhiều lĩnh vực (kinh tế, xã hội, nhân văn), như Liên minh Châu Âu (EU) và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).
Khu vực hóa diễn ra mạnh mẽ ở Châu Âu, Châu Mỹ và Châu Á, với mô hình Châu Âu dần phát triển từ cấp độ thấp lên cấp độ cao. Xu hướng này song hành cùng toàn cầu hóa, tạo ra sức hút và thúc đẩy các quốc gia liên kết với nhau.
Cơ Hội từ Khu Vực Hóa
Khu vực hóa mang đến nhiều cơ hội cho các nước đang phát triển:
-
Phát huy lợi thế so sánh: Các quốc gia có thể tập trung vào sản xuất hàng hóa và dịch vụ mà họ có lợi thế về chi phí và cơ hội, như tài nguyên, thị trường, lao động giá rẻ. Điều này cho phép tham gia vào cơ cấu kinh tế sử dụng nhiều lao động và nguyên liệu, ít vốn đầu tư.
-
Thu hút vốn đầu tư: Khu vực hóa tạo điều kiện cho dòng vốn luân chuyển toàn cầu, giúp các nước đang phát triển thu hút vốn đầu tư từ bên ngoài. Các nhà đầu tư tìm kiếm các ưu đãi và môi trường đầu tư thuận lợi, thúc đẩy chương trình đầu tư của họ. Theo UNCTAD, dòng vốn FDI vào các nước đang phát triển đạt 841 tỷ USD trong năm 2023.
-
Tiếp cận công nghệ: Các quốc gia đang phát triển có thể tiếp cận và thu hút kỹ thuật, công nghệ tiên tiến, nâng cao trình độ công nghệ sản xuất trong nước. Điều này giúp cải thiện trình độ quản lý và khả năng cạnh tranh.
-
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế: Khu vực hóa thúc đẩy sự thay đổi nhanh chóng của nền kinh tế toàn cầu, buộc các nước phải hòa nhập và chuyển dịch cơ cấu kinh tế để phát triển nhanh hơn. Hầu hết các nước đang phát triển đều hướng tới mô hình kinh tế thị trường mở, hội nhập quốc tế.
-
Mở rộng hợp tác quốc tế: Không quốc gia nào có thể phát triển đơn độc. Khu vực hóa thúc đẩy mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, trở thành yếu tố không thể thiếu, đặc biệt đối với các nước đang phát triển.
-
Phát triển cơ sở hạ tầng: Vốn đầu tư từ bên ngoài tạo cơ hội phát triển hạ tầng giao thông, cảng biển, nhà máy, đáp ứng nhu cầu sản xuất. Chính phủ các nước cần tạo môi trường thuận lợi để thu hút vốn đầu tư và xây dựng quan hệ hợp tác.
Thách Thức từ Khu Vực Hóa
Bên cạnh cơ hội, khu vực hóa cũng đặt ra nhiều thách thức:
-
Phụ thuộc kinh tế: Nhiều nước đang phát triển phụ thuộc vào xuất khẩu, vốn dễ bị ảnh hưởng bởi sự bất ổn của thị trường thế giới.
-
Suy yếu lợi thế: Nền kinh tế thế giới chuyển sang kinh tế tri thức làm giảm lợi thế của các nước dựa vào tài nguyên và lao động giá rẻ. Công nghệ, tri thức và kỹ năng trở thành yếu tố then chốt.
-
Gia tăng nợ nần: Nợ nần có thể trở thành khủng hoảng nếu chính phủ không thể trả nợ, cản trở sự phát triển.
-
Cạnh tranh gay gắt: Cạnh tranh kinh tế với các nước phát triển là không cân sức, với cơ hội và rủi ro khác nhau. Nền kinh tế của các nước đang phát triển dễ bị tổn thương và cần nhiều thời gian phục hồi.
-
Đe dọa môi trường: Khu vực hóa đòi hỏi khai thác nhiều tài nguyên và xây dựng nhiều nhà máy, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
Tác Động của Khu Vực Hóa đối với Việt Nam
Việt Nam không nằm ngoài xu hướng khu vực hóa. Tham gia khu vực hóa giúp Việt Nam tăng cường kết nối, thúc đẩy hợp tác và phát triển kinh tế, nâng cao vị thế quốc gia.
Ví dụ, tham gia các sáng kiến hợp tác khu vực như Tiểu vùng Mê Công mở rộng (GMS) và Mê Công – Lan Thương (MLC) tạo cơ hội phát triển kinh tế xuyên biên giới và đối phó với biến đổi khí hậu.
Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư nước ngoài nhờ môi trường kinh doanh ổn định. Ngay cả trong thời điểm COVID-19, Việt Nam vẫn kiểm soát tốt dịch bệnh và đạt mức tăng trưởng kinh tế.
Các ưu đãi về thuế và đất đai cho doanh nghiệp nước ngoài được quy định rõ trong Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và Luật Đất đai. Việt Nam cũng đang chuyển đổi kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ.
Tuy nhiên, khu vực hóa cũng đòi hỏi Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, cải thiện chất lượng lao động và máy móc thiết bị sản xuất.
Kết luận
Tóm lại, cơ hội và thách thức của khu vực hóa đối với các nước đang phát triển luôn song hành. Để tận dụng cơ hội và ứng phó với thách thức, các nước đang phát triển cần tích cực tham gia vào quá trình khu vực hóa.
